02 Mart 2019 20:15

Periyodik tablonun temelindeki kadınlar - 4

Periyodik tablonun temelindeki kadınlar - 4

Fotoğraf: Wikimedia Commons, Kolaj: Evrensel

PAZAR
Paylaş

Periyodik tablonun 87. ve son doğal olarak bulunan elementininin kaşifi Marguerite Perey’dir.1 Perey’nin bilimsel hayat hikayesi takip edebildiğimiz kadarıyla, 1929 yılında, 19 yaşında iken Marie Curie’nin yönetimindeki Radyum Enstitüsüne olan iş başvurusu ile başlıyor.2

Perey, kimya teknisyenliği pozisyonu için o dönem Fransa’nın en ünlü bilimcisi olan çift Nobelli Marie Curie ile görüşmeye gider. Kendisi görüşmenin kötü geçtiğini düşünse de bu işe kabul edilir. Öncelikle, radyoaktif elementlerin saflaştırılması konusunda eğitilir. 1899 yılında Curie’nin laboratuvarında Andre-Louis Debierne, actinium elementini keşfetmişti. Perey de bu elemetin hazırlanması ve saflaştırılmasından sorumlu olur Enstitüde. Keşiften on yıllar sonra bile Curie’nin bu element üzerinde çalışarak, elementin radyoaktif özelliklerini tüm detaylarıyla not ettiğine dikkatleri çekmek isterim. Bugün bilgisine ve ayrıntısına vakıf olduğumuz pek çok bilimsel buluş ve keşifin tek bir “Eureka” ile ortaya çıkmadığını, emek ve zaman yoğun süreçlerin, bilimcilerin ve onların ekiplerinin kolektif çalışmasının birer ürünü olarak önümüzde durduğunu bir kez daha vurgulamak gerekli.

Yaklaşık beş yıl sonra Marie Curie, radyoaktivite ile çalışmanın bir sonucu olarak aplastik anemi nedeniyle yaşamını kaybetti. Perey ve Debierne, actinium üzerinde çalışmaya devam etti. Perey Enstitüde Irène Joliot-Curie ve Debierne ile çalışıyordu. Bundan yaklaşık bir yıl sonra, Perey ABD’li bilimcilerin bir makalesini okudu. Bu makalede actiniumun beta ışıması yaptığı ortaya konuluyordu. Perey uzun yıllardır actinium ile çalışıyordu. Beta ışıması yapan elementin actinium olamayacağını düşündü. Ona göre actinium başka bir elemente bozunuyor ve oluşan bu yeni elementten de beta parçacıkları salınıyordu. Hemen deneylere girişti. Ultra saflıkta actinium elde etti ve ışımanın yüzde 1’inin alfa ışıması olduğunu keşfetti. Actinium bir alfa ışıması ile bu yeni elemente dönüşüyor ve yeni element de beta parçacığı salıyordu. Yeni elementin yarı ömrü oldukça kısa olduğu (21 dakika) için de tespiti oldukça zordu. Oldukça hızlı bir şekilde bozunuyordu. Bu da oldukça nadir bulunur bir element olduğunu, dolayısıyla da çalışılması zor bir element olduğunu gösteriyordu. Araştırmacılar periyodik cetvelin 87. elementini sonunda bulmuş oldular. Perey, Curie’nin ardından onun geleneğini bozmadı ve bu elemente ana yurdunun adını verdi. 87. element, francium bu şekilde keşfedildi.

Perey bu keşfi tek başına yapmıştı ve bu dönemde radyokimyacı olarak Enstitüde çalışmaktaydı. Doktorası yoktu. Sorbonne’a doktora için başvuruda bulundu. Yeni bir element keşfetmiş dahi olsa Sorbonne’un kabul standartları oldukça yüksekti. Anlaşılan o ki Perey’nin kimya alanındaki eğitimi Sorbonne’un kabul şartlarını sağlamıyordu. Perey fark dersleri tamamlayarak önce lisans diplomasına eş değer bir dereceyi, 1946 yılında da doktora derecesini aldı. Radyum Enstitüsünde kıdemli araştırmacı oldu. Daha sonar, Strasbourg Üniversitesinde Nükleer Kimya Bölüm Başkanı olarak görevine devam etti. Perey, 1962 yılında Fransız Bilimler Akademisine “onursal üye” sıfatıyla seçilen ilk kadın üye oldu. Akademiye tam üyelikle ilk kadının seçilmesi ne yazık ki 1979 yılında olacaktı. Perey de 66 yaşında öncülü Marie Curie ve radyoaktivite çalışan bir çok bilimci gibi, radyoaktiviteye bağlı bir durumdan, kemik kanserinden yaşamını kaybetti.3

Vücudu anormal derecede radyoaktifti. Kendi yaşamını kurtarmaya yetmese de, yöneticiliğindeki laboratuvarlarda güvenlik önlemlerinin iyileştirilmesi için uzun yıllar çalıştı ve böylece, kendinden sonra gelecek bilimcilerin daha güvenli ortamlarda çalışmalarını sağladı.

Bugün bilim dünyasında kadınlar hâlâ eşitliğe sahip değil. Periyodik tablonun unutulan, yok sayılan kadınlarının; Curie, Meitner, Noddack, Perey ve burada saydığımız, sayamadığımız diğer kadın bilimcilerin yaşamları, çalışmaları ve mücadeleleri bize ışık olmaya devam ediyor.

1- Nature 565, 559-561 (2019)

2- https://www.famousscientists.org/marguerite-perey/

3- https://thechemicaldetective.blog/marguerite-perey/

YAZARIN DİĞER YAZILARI
Sefer Selvi Karikatürleri
Evrensel Gazetesi Birinci Sayfa