Avcı toplayıcılardan erken dönem çiftçilere Anadolu’da tarım

Günümüzde tarım konusunda her ne kadar dışa bağımlı hale gelsek de, üzerinde yaşadığımız topraklarda binlerce yıldır tarım yapılıyor. Bundan 10-12 bin yıl öncesine tarihlendiriliyor tarımın doğuşu. Bereketli/Verimli Hilal denilen Dicle ve Fırat Nehirleri arasında kalan Mezopotamya’da ortaya çıkmış tarım. Günümüzde Irak, Suriye, Lübnan, Mısır, Ürdün, Anadolu’nun güneyi ve İran’ın batısını da içine alan oldukça geniş bir bölge bu.

Yazının Sümerliler tarafından bulunuşunun üzerinden yaklaşık 6 bin yıl geçmiş yalnızca. Ne bizi o günlere götürecek bir zaman makinemiz ne de o dönemi yansıtacak yazılı kaynaklarımız var.  Fakat elimizde kısıtlı da olsa o dönemden kalma arkeolojik bulgular, kalıntılar bulunuyor. Tabii bir de bu alanda hızla gelişen teknolojiyi kullanan bilim ve bilim insanları var. Çalışmalar MÖ 8300 yıllarında tarımın Orta Anadolu’ya yayıldığını, Anadolu’nun bu ilk çiftçilerinin Avrupa’ya doğru göç ettiğini ve tarımı oraya götürdüğünü gösteriyor¹.

Bereketli Hilal’in dışında kalan Anadolu topraklarına, orta Anadolu’ya tarımın nasıl geldiği sorusunun cevabı ise uzunca bir süredir araştırmacılar tarafından tartışılıyor. Acaba tarım, Bereketli Hilal’den göç eden topluluklarla mı yoksa  Anadolu’da yaşayan avcı-toplayıcı toplulukların komşularından aldıkları tarım pratiklerini uygulamalarıyla mı yayılmıştı? Bu hafta Nature Communications’da yayımlanan ve aralarında ülkemizden bir araştırmacının da bulunduğu uluslararası bir ekip, çalışmalarıyla bu konuya ışık tuttu. Çalışma, Anadolu’da yaşayan avcı-toplayıcı toplulukların gerçekten de çiftçiliğe geçiş yaptıklarını gösterdi².

Çalışma için araştırmacılar Anadolu’nun ve Bereketli Hilal’in farklı bölgelerindeki kazılarda ortaya çıkarılmış ve farklı dönemlerde yaşamış (Bundan yaklaşık 10-15 bin yıl önce) 8 insana ait kemik kalıntılarından elde edilen antik DNA’yı yeni nesil dizileme teknikleri ile analiz ettiler. Bunlardan bir tanesi günümüzden yaklaşık 15 bin yıl önce Anadolu’da yaşamış, Pınarbaşı kazılarında ortaya çıkarılmıştı. Avcı-toplayıcı atalarımızdandı. Diğer beşi ise Boncuklu’da bulunmuş ve bundan yaklaşık 10 bin yıl önce yaşamış erken dönem Anadolu çiftçi topluluklarına aitti. Bereketli Hilal’den iki örnek de çalışmaya dahil edildi. Günümüz popülasyonları, bizden önce yaşamış insan topluluklarının ve Anadolu’daki erken dönem çiftçilerinin verileri ile karşılaştırmalı olarak yapılan analizler, erken dönem Anadolu çiftçilerinin atalarının büyük oranda (yüzde 90) Anadolu’daki avcı-toplayıcılar olduğunu gösterdi. Araştırma, 7 bin yıl boyunca gen havuzunun çok değişmediği ve orta Anadolu’daki avcı-toplayıcı toplulukların tarım pratiklerini uygulayarak Anadolu’nun çiftçi toplulukları haline geldiğini gösterdi. Çalışma ile günümüzden 15 bin yıl önce Anadolu’da yaşamış avcı-toplayıcı bir insanın ilk defa tüm genom dizisi de ortaya çıkarılmış oldu.

1- Max Planck Institute for the Science of Human History. “First Anatolian farmers were local hunter-gatherers that adopted agriculture.” ScienceDaily. ScienceDaily, 19 March 2019.

2- Feldman et al., Late Pleistocene human genome suggests a local origin for the first farmers of central Anatolia. Nature Communications, 2019 DOI: 10.1038/s41467-019-09209-7