Yavuz Özkan’ın ardından, Maden ve Demiryol

Yavuz Özkan, tiyatro oyunları yazmış ve yönetmiştir. Kocaeli Tiyatrosu’nu kurmuş, Dostlar Tiyatrosu’nda oyunculuk yapmış, daha sonra yeni bir grup kurmuştur. Howard Fast’ın, Sacco ile Vanzetti’in hayatını anlatan Suçsuzlar adlı romanını oyunlaştırıp sahneye koyar. 1970’lerde kısa filmler çeker, film senaryoları yazar.

Yavuz Özkan 1978 yılında senaryosunu da yazdığı 15. Antalya Film Şenliği’nde En İyi Film, En İyi Erkek Oyuncu, En İyi Kadın Oyuncu ve En Başarılı Yardımcı Kadın Oyuncu ödüllerini kazandıran ilk politik sinema örneğini verdiği Maden’i, 1979 yılında da yine politik sinema örneği olan Demiryol’u çeker.

1 Ocak 1942 doğumlu usta yönetmen Yavuz Özkan’ı 22 Mayıs 2019’da ne yazık ki her ölüm gibi erken ve zamansız kaybettik.

Her an ölüm tehlikesiyle karşı karşıya kalan maden işçilerinin çalıştıkları ocaklarda gereken önlemler alınmadığı için, uyarı amacıyla imza toplanır, ama birlik ve dayanışma sağlanamaz. İşçilerin birleşmesi konusunda çaba harcayan İlyas davasında yalnız kalır. İlyas direnmesini sürdürünce sendika ağaları tarafından kurşunlatılır. Bir süre sonra İlyas’ın göçük altında kalıp ölmesinden sonra işçiler bir araya gelir ve “birleşin” sloganıyla film biter. Film, gerçek mekanlarda gerçek maden işçileriyle çekilir.

“Okula gidemiyoruz. Emperyalizmin maşası eli silahlı faşist çeteler canice saldırılarını sürdürüyorlar. İyiye yaklaşıldıkça tedhişçilerin saldırıları artıyor. Sokaklarda, kahvelerde, duraklarda insanları kurşunlamakla yetinmeyip evlerin kapılarını çalmaya, yurtseverlerin, devrimci aydınların üstüne ölüm kusmaya vardırdılar işleri. Bununla da yetinmediler, bombalı paketler ve ardından organize ettikleri kargaşayla dünyayı kana bulamayı sürdürüyorlar. Aslında kafamı karıştıranlar bunlar değil tabii, çünkü emperyalizmin ilk tezgahı değil bu. Dünyanın birçok yerinde aynı oyunu oynadı, oynuyor. Benim kafamı karıştıran, faşizme karşı birleşik cephe oluşturması gereken devrimci güçlerin günden güne daha da bölünmesi. Tabii, bunun da emperyalizmin bir oyunu olduğunu gözden uzak tutmuyorum. Ancak yeryüzünde bunca örneğini gördükten, ülkemizde bunca deneyden geçtikten sonra hâlâ bu kadar kolay oyuna gelmemizi bir türlü anlayamıyorum.

Size güveniyoruz ağabey, size; işçilere güveniyoruz. Bana güzel haberler yazmanı bekliyorum. Sizin, o sade, gösterişsiz fakat doğru, sağlıklı gelişmenizden aydınlık haberler yazmanı. Geçen mektubunda ‘Biz bir yandan faşizme karşı savaşırken, bir yandan da sendika ağalarına karşı savaşmak zorundayız diye yazıyor ve başaracağız, başka çaremiz yok’ diyordun.”

Yavuz Özkan’ın yönettiği Maden (1978) filminin bir sahnesinde işçi önderi İlyas’ın düşünceleri (yukarıdaki cümleler) kafa sesiyle yansır bizlere. Yavuz Özkan Maden filminin ardından 1979 yılında çektiği Demiryol filminde ana temayı oluşturan demiryolu işçilerinin grevi, belgesel bir yaklaşımla işlenir.

Demiryol filmi greve hazırlanan demiryolu işçilerinin Haydarpaşa tren garında hummalı biçimde pankartlarını hazırladığı görüntüyle başlar. O esnada ‘zengin sofrası’ etrafında görüşme yapan yabancı sermaye ile yerli sermaye sözcüleri arasında şu diyalog yaşanır:

Yerli: Sözlerinize katılıyorum ama bazı gelişmeleri, tehlikeli gelişmeleri önleyemediğimiz açık. Bu ülkede sendikalaşmayı yıllarca önledik, geciktirdik. Ne yazık ki bütün engellemelere rağmen adamlar tüm iş kollarında sendikalaşmayı gerçekleştirdiler. Kendi sendikalarımızı kurdurttuk, sendikaları bir süre denetim altında tuttuk, bu da kâr etmedi.

Yabancı: Bunlardan haberimiz var. Aslında bütün geri kalmış ülkelerde durum aynı. Otoriter bir rejim gelmeden karşı hareketi durdurmak mümkün olmuyor. Biz şimdi demiryollarınızda başlayacak greve gelelim, bu grevler özel sermayeyi ekonomik planda ilgilendirmez. Ancak siyasi bakımdan çok yakından ilgilendirir. Bu grevlerin etki alanı çok geniştir ve çok sayıda çalışanı kapsar. Bu nedenle özellikle bu tür grevlere kesinlikle hayat hakkı tanımamak gerekir. O halde ne yapmalısınız? Mademki grevi engelleyemediniz, yararlanın bu grevden. Hepimizin şikâyet ettiği karşı hareket uzun süre belini doğrultamasın.

Yerli: Biz de bunu düşündük ve esaslı bir darbe indirmenin planlarını yapıyorduk. Ben en yüksek tirajlı gazetemle günlerdir greve karşı kamuoyu oluşturmaya çalışıyorum. Halk anarşiden illallah demiş durumda. Bunu hesaplayarak grevcilerin anarşi yaratıcıları gibi gösterilmesini planladık. Çok iyi bir planlamayla demiryolu grevlerinden çıkarak diğer işçi eylemlerini de kırabiliriz.

Yabancı: Düşmanı can damarından vurmak gerek. Öyle bir olay yaratılmalı ki tüm yetişkin kadrolar devre dışı bırakılabilsin. Yenileri onların yerini alıncaya kadar da sizler daha radikal tedbirler alabilmek için vakit kazanmış olursunuz. Unutmayın, düşman en can alıcı yerinden vurulmalıdır.”

İşçilerin eylem/grev alanlarına pankartlarını astığı görüntülerin üzerine düşer bu konuşmalar.

İşçi önderinin yaptığı konuşmayla, halaylarla başlar demiryolu işçilerinin grevi:

“İşçiler, arkadaşlarım, şu an binlerce demiryolu işçisi greve başlamış bulunuyor. Burjuva basını günlerdir grevimizi kırmaya çalışıyor. Biz kamu sektöründe çalışıyoruz ama para babaları grevimizle yakından ilgileniyorlar. İş yerimizdeki satılmış sarı sendika aldığı buyruk gereği saldırıya hazırlanıyor. Baskı, terör, entrika kol geziyor ama mücadelemiz yükseliyor. Bugün ülkemizde şiş göbeklilerin uşakları saldırılarıyla, katliamlarıyla halkı yıldırmaya çalışıyorlar. Ama bu saldırılar tüm çalışanların daha bilgilenmelerine, birlik, disiplin ve kararlılıklarının pekişmesine yarıyor. Bizler bütün bunları göre göre, bile bile babalarımızın bizlere bıraktıklarından daha güzel bir dünya bırakacağız çocuklarımıza. Arkadaşlarım, yeryüzünde haykıran binlerce emekçinin sesine kulak verelim...”

Bir yanda sermayenin/iktidarın silahlı militarist güçleri, bir yanda sarı sendikacılar, öte yanda kitlelerden kopuk, maceracı, bireysel eylemler yapan sol gruplar, düşünce ve grup ayrılıkları, umutsuz bireylerin sınıf atlama düşleri... Hayat herkes için zor ve açmazlarla doludur.

Çekildikleri dönemi oldukça gerçekçi ve başarılı biçimde yansıtan Maden ve Demiryol filminde aktarıldığı gibi akıyordur hayat da. Yavuz Özkan’ın Demiryol’da yabancı sermaye temsilcilerine söylettiği ve yaşanan ülke koşullarında bir öngörüyü de işaret eden, “Otoriter bir rejim gelmeden karşı hareketi durdurmak mümkün olmuyor” cümlesindeki otoriter rejime doğru hızla evriliyordur günler.