Led ışık sineklerde erken yaşlanmaya sebep oluyor!

Enerji tasarrufu sağlayan Led lambalar hayatımızın hemen hemen her yerine girdi. Hem çevreye daha az zararlı olmaları, hem de uzun vadede tasarruf sağlamaları nedeniyle de bir çoğumuz tarafından yaygın olarak kullanılmakta. Bunun yanı sıra Led teknolojisi televizyonlardan tabletlere ve telefonlara günlük hayatımızın her yanında. Yaygın olarak kullandığımız Led ışıkların spektrumunu incelediğimizde mavi ışık oranının fazla olduğu bilinmekte. İçinde yoğun bir mavi spektrumu barındırsa da içine eklenen geniş spektrumlu sarı ışık nedeniyle bu ışığı gözümüz mavi olarak görmemekte. (1) Mavi ışığın gözleri ve insan beyin fizyolojisini etkileyebileceğine dair bazı çalışmalar bilimsel literatürde mevcut. Ancak bu ışıkların uzun vadede, hangi mekanizmalarla, ne tip sağlık sorunları yaratabileceğini tam olarak henüz bilmiyoruz.

Doğal ışık biyolojik ritimlerimizin oluşabilmesi için gerekli. Biyolojik ritimlerimiz bildiğiniz gibi uyku gibi birçok vücut fonksiyonunun düzgün işleyebilmesi, davranışlarımızın koordinasyonu için gerekli.  Biyolojik ritmimizdeki bozukluklar günümüzde birçok hastalıkla da ilişkilendirilmekte. Düzenli uyku uyumak, vücudumuzun düzgün çalışabilmesi için gerekli. 

Sirke sineği Drosophila melanogaster ile mavi ışığın etkisi üzerine yapılan yeni bir çalışma Aging and Mechanisms of Disease dergisinde geçtiğimiz haftalarda yayımlandı. (2) Oregon Devlet Üniversitesinde yürütülen çalışma ışığın sirke sineklerinin biyolojik ritimlerine (sirkadyan ritimlerine, yani biyolojik saatlerine) etkisinin araştırılmasıyla başladı. Sineklerin farklı grupları deney süresince 24 saat karanlıkta, 12 saat ışıkta-12 saat karanlıkta, 12 saat Led ışıkta-12 saat karanlıkta, 12 saat mavi spektrumu filtrelenmiş ışıkta- 12 saat karanlıkta tutuldular. 12 saat ışık, 12 saat karanlıkta tutulan sinekler tamamen karanlıkta tutulan sineklere göre daha hızlı yaşlanma belirtileri gösterdiler. Lokomotor performansları düştü, beyinde nörodejenerasyon görüldü ve yaşam süreleri karanlıktakilere göre kısaldı. Mavi spektrum bu ışıktan filtrelenerek çıkarıldığında yaşlanma etkisinin bir miktar azaldığı gözlendi. Sineklerde retina hasarı da tespit edildi. Nörodejenerasyonun Alzheimer, Parkinson, Huntington gibi hastalıkların patolojisinde de görüldüğünü buraya not düşelim.

Işığa maruz kalan sineklerde, genç ve yaşlı olanlarda (5 ve 35 günlük) hangi genlerin mRNA düzeyinde yüksek oranda ifade edildiği de analiz edildi. Bu genlerin stres cevap mekanizmalarıyla ilintili genler olduğu ortaya konuldu.  Stres cevap mekanizmalarıyla ilintili genlerin ifadesinin 35 günlük sineklerde önemli bir şekilde arttığı gösterildi. Bunlar arasında GstD1-GstD2 (glutatiyon S-transferaz D1-D2 genleri), cncC (segmentasyon proteinini kodlayan gen) gibi genler ile  Hsp23 , Hsp68, Hsp70 gibi  önemli şaperonların (Proteinlerin üç boyutlu katlanmasına yardımcı olan protein ailesi ve genelde stres durumlarında hücreleri stresten koruma mekanizması olarak seviyeleri artar) genleri de bulunmakta.

Gözlerinde mutasyon olan sirke sinekleri çalışmada kullanıldığında ise, ışığa bağlı beyin hasarının retina hasarı olmaksızın görüldüğü belirlendi. Yani sineklerin gözleri (gözdeki ışık reseptörleri) bu ışığa maruz kalmasa da vücutlarının maruz kalması yine de beyin hasarı ile sonuçlandı.

Çalışma Led ışığın yaşlanma üzerindeki potansiyel hızlandırıcı etkisini göstermesi bakımından oldukça önemli. Led ışığın memeli sistemlerindeki olası etkilerini derinlemesine araştıracak başka çalışmalara da hiç kuşkusuz ihtiyacımız var.

(1) Nash TR et al. Daily blue-light exposure shortens lifespan and causes brain neurodegeneration in Drosophila. npj Aging and Mechanisms of Disease, 2019 DOI: 10.1038/s41514-019-0038-6

(2) A.g.e