Plastikler ve bisphenol S’nin olumsuz etkileri

Plastiklerin insan yaşamı ve çevre üzerindeki etkisini uzun yıllardır deneyimliyor, gözlüyoruz. Yıllar içinde değişen ve gelişen teknoloji plastik üretimine ve plastikten üretilen diğer ürünlere de yansıdı doğal olarak.  Bisphenol A’nın (BPA) fetal fizyoloji ve insan sağlığı üzerindeki zararlı etkileri ortaya çıkarıldıkça, daha zararsız olduğu öne sürülen katkılar BPA’nın yerini aldı. Bisphenol F (BPF) ve bisphenol S (BPS) kullanımı polikarbonat ve epoksi reçinelerin yapımında BPA’nın yerini hızla aldı [1]. BPS, BPA’ya göre daha atıl bir kimyasal olarak bilindiği için zararsız olduğu öne sürülüyordu. BPA biberonlarda da yoğun olarak kullanılmakta idi. Ancak Kanada, AB ve ABD’de kullanımı yasaklandı. 2017 yılında ise Avrupa kimyasal Ajansı BPA’yı yüksek endişe yaratacak maddeler listesine ekledi. Türkiye’de de BPA’nın kullanımı benzer şekilde yasaklandı. Ülkemizde plastik su damacanalarında da yoğun olarak kullanılan bir kimyasaldı BPA. Zamanla BPA kullanımının yerini BPS ve BPF aldı ve BPA’sız ibaresi ürünlere konuldu.  Avrupa Kimya Ajansının verilerine göre Avrupa Ekonomik Alanında 1000 ila 10 bin metrik ton BPS üretilmekte ya da yıllık olarak ithal edilmekte. Bu da devasa bir rakama tekabül ediyor. 

Proceedings of the Academy of Sciences’te (PNAS) 18 Şubat 2020’de yayımlanan bir araştırma BPS’nin ve BPA’nın fare plasentaları ile plasenta-fetal beyin ekseni üzerindeki etkilerini çoklu-omiks bir yaklaşım kullanarak karşılaştırdı [2]. Araştırma Missouri Üniversitesinde yürütüldü. Bilindiği gibi BPA’nın endokrin yani hormone salgılama sistemi üzerinde zararlı etkileri bulunmaktadır. Araştırmacılar C57BL6J ya da Black6 diye bilinen farelerin dişilerini BPA ya da BPS ile iki hafta boyunca beslediler. Farelere günlük olarak fare vücut ağırlığının kg’ı başına 200 μg BPA ya da BPS verildi. Sonrasında çiftleştirilen farelere, embriyolar 12.5 günlük olana kadar BPA ve BPS verildi. Kontrol grubu farelere ise BPA ya da BPS verilmedi.  Çalışma sonuçlarına göre hem BPA, hem de BPS gen ifadesi seviyesinde hemen hemen aynı değişikliklere sebep oldu. Her iki kimyasal da benzer şekilde plasenta-anne endometriyumu ara yüzünü oluşturan bölgede, benzer morfolojik kusurları ortaya çıkardı. Tüm bunlara ek olarak, her iki kimyasal da serotonin ve dopamin gibi nörotransmitterlerin plasentadaki derişimlerini benzer şekilde değiştirdi.  Dolayısıyla BPS’nin de en az BPA kadar fetal gelişimde olumsuz etkilerinin olabileceği fare deneyleri ile ortaya koyuldu. Çalışma, farelerde yapılmış olsa da, BPS’nin etkilerini BPA ile karşılaştırmalı olarak gösterdiği için ve BPS’nin de en az BPA kadar olumsuz etkileri olduğunu gösterdiği için oldukça önemli.

1  Lehmler et al. Exposure to Bisphenol A, Bisphenol F, and Bisphenol S in U.S. Adults and Children: The National Health and Nutrition Examination Survey 2013–2014. ACS Omega. 2018 Jun 30; 3(6): 6523–6532.

Published online 2018 Jun 18. doi: 10.1021/acsomega.8b00824

2  Mao et al. Bisphenol A and bisphenol S disruptions of the mouse placenta and potential effects on the placenta–brain axis. Proceedings of the National Academy of Sciences, 2020; 201919563 DOI: 10.1073/pnas.1919563117