SARS-Cov-2’ye karşı bilimsel çalışmalar dünyada ne aşamada?

Pandemi süreci ile beraber evlere kapanmamızın ardından, bir kısmımızın çalışma hayatı sanallaştı, sosyal medya ile ilişkilerimiz düne göre bir hayli arttı. Evde olanımızdan, dışarıda çalışanımıza hemen hemen herkesin eriştiği sosyal medya hiç kuşkusuz bilginin hızlı yayılımı bakımından önemli bir mecra, ancak buradan yayılan bilginin doğruluğu ya da yanlışlığını kontrol etmek, güvenilir bilgiye ulaşmak, gelen bilgileri teyit etmek ise bambaşka bir süreç. Bu durumlarla başa çıkmak üzere, geçtiğimiz yıllarda çeşitli teyit platformları kuruldu. Bunlar olumlu gelişmeler. Yanlış bilginin, doğrulanmamış bilginin ya da yanlış anlaşılmalara sebep olabilecek bilginin yayılışı, neredeyse grip virüslerinin yayılışı gibi. Bunu, salgının başında yaşayarak deneyimledik. Doğru bilgiyi paylaşmak sorumluluğu da, kendisine gelen bilginin doğruluğunu/geçerliliğini sorgulamak da kişinin kendisine düşüyor. Pek çok durumda, bu mecralardan gelen her bilgiyi sorgulamaksızın kabul etme eğilimimizin yüksek olduğunu gözlemliyorum.

SARS-CoV-2 koronavirüsünün yayılımını durduracak bir ilacımız henüz yok ama umutsuz değiliz. COVID-19 ile mücadelede dünya çapında pek çok preklinik araştırma ve klinik çalışma yürütülüyor. Neredeyse dünya çapında tüm araştırma kaynakları bu çalışmalara yönlendirilmiş durumda. Ancak ilaç çalışmalarının ve klinik çalışmaların doğası gereği bu süreçler kısa değil. Normal şartlar altında bir hastalığa karşı bir ilacın bulunarak, etkinliğinin ve güvenli olduğunun gösterilerek onaylanması arasındaki süre oldukça uzundur. Preklinik aşamalar ve faz çalışmaları yaklaşık 12-16 yılda tamamlanmaktadır. Bunun yanı sıra, preklinik aşamalarda (laboratuvardaki in vitro deneylerde ya da hayvan deneylerinde) başarılı olmuş birçok ilaç, faz çalışmalarında insan üzerinde etkinlik göstermeyebilir ya da insanlar üzerinde güvenli olmayabilir. Bu nedenlerle de onaylanmayabilir. COVID-19’a karşı ilaç ve aşı çalışmalarının çoğunluğu henüz preklinik aşamada olsa da, clinicaltrials.gov veri tabanında kayıtlı 37 klinik aşı çalışması bulunuyor.⁽ⁱ⁾ Bunların arasında BCG aşılarının COVID-19 koruyuculuğuna ilişkin çalışmalardan, RNA aşılarına ve rekombinant aşılara kadar geniş bir yelpaze var. RNA temelli bir aşının Faz I denemesinin ABD’de 16 Mart'ta başlatıldığını biliyoruz. Bunun yanı sıra Çin’de rekombinant bir aşının Faz II çalışmaları da bu ay başlatıldı. Araştırmacılar, bu hızlandırılmış sürecin (geliştirme, test ve onay aşamalarının) bir-bir buçuk yıl sürebileceğini ifade ediyor.⁽ⁱⁱ⁾

Bunların yanı sıra, farklı hastalıklar için onay almış kimi antiviral ilaçlar ya da COVID-19 semptomlarını gidermeye yönelik daha önce onay almış bazı ilaçlarla ilgili ilaç yeniden konumlandırma çalışmaları da hızla yürütülüyor. Bu tür ilaçlara dair bir kısım çalışmalar daha önce yapıldığı için laboratuvarda ilacın bulunuşundan, hastaya kadar giden süreç göreceli olarak kısalıyor. Remdesivir, camostat mesylate, kinin türevleri gibi ilaçlarla ile ilgili klinik denemelere bu nedenle daha hızlı bir şekilde başlanabildi. Pandemi sürecinde birçok araştırmanın, kurumlar arası iş birliği ve kaynak aktarımı ile geçmişe göre daha hızlı ilerlediğine ve sonuçlandığına da şahitlik ediyoruz. Clinicaltrials.gov veritabanına göre (18 Nisan 2020 tarihinde SARS-CoV-2/2019-nCoV/COVID-19 anahtar kelimeleriyle arattığımızda) bu alanda kayıtlı toplam 657 çalışma bulunuyor. Bunlardan 424’ü girişimsel çalışma. 24 tanesi konvalesan plazma üzerine, 400’ü ise diğer girişimsel ilaç, uygulama denemeleri. Veri tabanına kayıtlı 9 çalışma ülkemizde yürütülüyor. Bunların arasında 3 tanesi girişimsel, 5 tanesi ise gözlemsel çalışmalar kategorisinde. Bunlar arasında iki ilaç denemesi bulunuyor. Bu denemelerde, daha önce onay almış iki ilacın SARS-CoV-2’nin yol açtığı COVID-19 tedavisindeki etkileri araştırılıyor.

Tüm bu çalışmalar umut verici ancak klinik çalışmaların sonuçları belirleyici olacaktır. İlaç ve aşıların onay ve kitlesel üretim süreçlerini de düşündüğümüzde önümüzde yürünecek uzun bir yol olduğunu unutmamak gerekiyor.

(i) https://www.clinicaltrials.gov/ct2/results?term=vaccine&cond=covid+19&age_v=&gndr=&type=Intr&rslt=&Search=Apply, Erişim tarihi: 18.04.2020

(ii) https://www.livescience.com/coronavirus-covid-19-vaccine-timeline.html