Bilinmeyen devrim

Şu korona günlerinde Netflix üzerinden büyük keyifle izlediğim filmlerden biri yeni Rus yapımı “Road to Calvary” /Calvary Yolu oldu. (*) Film Tolstoy ailesinden gelme Aleksi Tolstoy’un aynı isimli romanına dayanıyordu. Bu arada kitabın Stalin Ödülü aldığını belirtmeden geçmeyelim.

Aleksi Tolstoy 1917 Rus devriminin tayfunu sırasındaki gelgitlerde Beyazların yanında yer almış, ülkeyi terk edip Paris’e giden Rus mültecilerinden biri olmuştu. 

Ki Calvary romanı biraz da bunun tanıklığı idi.

Sonra büyük Müzisyen Prokofiev gibi, davet üzerine ülkeye dönüş yaptı. Yoldaş Kont diye anıldı.

Korkunç İvan gibi tarihi romanlar yanında, science fiction yapıtları da yazdı. Bu arada 1942 yılında kurulan, arasında Sovyet Olağanüstü Devlet Komisyonunda görev aldığını, bu komisyonun Nazilerin gaz odaları başta insanlığa karşı işlediği suçları kayda geçtiğini ve bunların Nürnberg Mahkemelerinde kullanıldığını da ekleyelim. Aleksi Tolstoy savaşın zaferle bittiğini görmeden, 1945 şubatında 62 yaşında ölecekti.

Film ve kitaptaki ilginç öykülerden biri de, iç savaş sırasında Ukrayna’da kök salan anarşist Makno hareketiydi.

Türkiye komünist hareketinin tarihi üzerine yoğunlaşan Erden Akbulut’un, 17 Devrimi’nin bir başka cephesini, anarşist cephesini göz önüne seren, Volin’in “La Révolution Inconnu /Russie 1917-21” / Bilinmeyen Devrim’i de tercüme etmesini, tarihçilik açısından çok önemli buldum.

Kitabın, ‘70’lerde bir otonom inisiyatif hareketi olarak tanımlanabilecek DY geleneğinden gelen Ayrıntı Yayınlarından çıkması da iyi olmuş.

Kitabın yazarı Volin de ayrı bir efsane.  1905’in Kanlı Pazar’ında ve Petersburg Sovyeti’nin kurulmasında yer almadan, dünya anarşist hareketine katılmaya, Beyazlarla çatışmaya, 1919 yılında Makno hareketinde bizzat yer almaya uzanan.

Volin “anarşist sentez” görüşünü geliştirip, bütün özgürlükçü akımları bir araya getirmeye çalıştı. 1947 yılında çıkan “Bilinmeyen Devrim” anarşist hareketin klasiklerinden biri olup, birçok dile çevrildi. (**)

Volin, kitabının amacını çok iyi özetliyor:

“Her devrim, değişik eğilimdeki çok sayıda yazar tarafından ve farklı dönemlerde yakından incelense bile, özünde büyük bir bilinmeyen olarak kalır. Yüzyıllar geçer ve zaman zaman eski altüst oluşların kalıntılarını karıştırarak hâlâ ve her zaman o güne dek gün yüzü görmemiş olguları ve belgeleri keşfeden birtakım insanlar çıkar. Çoğu zaman bu keşifler, kesin kabul ettiğimiz bilgileri ve fikirleri alaşağı eder.Genel olarak henüz bir devrimin nasıl inceleneceği bilinmiyor (Tıpkı bir halkın tarihinin nasıl yazılacağının bilinmediği gibi). Öte yandan, deneyimli ve bilinçli de olsa birtakım yazarlar öyle hatalar yapıyorlar ve insanı çileden çıkaran ihmallerde bulunuyorlar ki okurların olan biteni doğru anlaması olanaksız hale geliyor. Örneğin çarpıcı olguları ve olayları, yani herkesin gözleri önünde cereyan edenleri, debdebeli ‘devrimci panayır’ı dibine kadar inceler ve bolca sergilerken, sessizce, devrimin derinliklerinde, ‘panayır’ın kenarında olan bitenleri ise küçümsüyor ve yok sayıyorlar.”Volin, bu müthiş çalışmasında Bolşevik Devrimi’ni, 1917-1921 tarihleri arasında vuku bulan toplumsal ve politik olayları, devrimin önemli ayrıntılarını da ihmal etmeden titizlikle masaya yatırıyor.

(*) Türkçesi Evrensel Yayınları tarafından üç kitap halinde “Azap Yolları” başlığıyla yayımlandı. Kitabın ilk baskısı ise, Yaşar Kemal’in yeğeni olan, ’60’lı yıllarda  “Kör” Ramazan’ın Ararat  Yayınlarından çıkmıştı. Korkunç İvan ise, 1947 yılında Ertuğrul Kayıhan’ın tercümesi ile yayımlanmıştı. Varlık Yayınları ise Ergin Altay’ın tercümesi ile “Korku Haftası” nı yayımlamıştı.

(**) 1917 Devriminin bir başka iyi okumasını ise Troçki ve Stalin biyografilerinin usta yazarı İsaac Deutscher’in “Bitmemiş Devrim /Rusya 1917-1967” adlı devrimin 50. yılında yaptığı değerlendirme (Türkçesi: Orhan Koçak, Belge Yayınları 1990) ve Tarihin İronileri (Türkçesi: Yavuz Alogan, Belge Yayınları 1991)