Açık kaynaklı medikal cihazlar

Geçen cumartesi günü bir doktor Twitter’da #SteteskopsuzTıbbiyeliOlmaz hashtagı ile bir kampanya başlattı. Kampanyanın amacı stetoskop edinmekte mali olarak zorlanan tıp öğrencilerine olanağı olan doktorların stetoskop hediye etmesini sağlamaktı. Bu ilk hashtag ve aynı günün akşamında açılan #AskıdaStetoskop tagı tıp öğrencilerinin yoğun akınına uğradı. Bir ya da birkaç kişiye stetoskop hediye edeceğini duyuran doktorların tweetlerinin altı hediye stetoskoba talip olan yüzlerce tıp öğrencisiyle doldu.

Türkiye’deki tıp programlarının yıllık kontenjanı 15 binin biraz üzerinde. Hemen her tıp öğrencisinin eninde sonunda bir stetoskop edinmesi gerekiyor. Yaygın kullanılan stetoskop modellerinin fiyatları ise 700-800 liradan başlıyor. Söz konusu iki hashtagde biraz gezinirseniz göreceğiniz tablo oldukça net. Kampanyanın bütün çabalarına rağmen olağanüstü büyüklükte katkı sunan birleri çıkmadığı sürece tıp öğrencilerinin stetoskop talebinin sadece küçük bir kısmını karşılamak mümkün olacak. Kampanyaya olağanüstü katkı sunan birileri çıkması durumunda bu yılki ihtiyacın karşılanması belki mümkün olabilir. Peki, ya önümüzdeki yıl? İki yıl sonra? Beş yıl sonra?

Devletin öğrencilerin eğitimi için gereken zorunlu ihtiyaçları karşılaması gerektiği ile ilgili tartışmalar ile tıp öğrencilerinin ve tıp eğitiminin ihtiyaçlarına dair tartışmaları söz konusu alanlara daha hakim arkadaşlara bırakıp biraz daha yakından takip ettiğim bir alandan tartışmaya katılmak istiyorum: Açık kaynaklı medikal cihazlar. Normalde piyasada gördüğümüz medikal cihazların tasarımları -çoğunlukla da patent korkuluğunu sallayarak- ticari sır olarak korunur. Bu korunma hali piyasada cihazın pek fazla alternatifi olmamasıyla da birleşerek üreticilerin cihazlara maliyetinin katbekat üstünde fiyat etiketi koyabilmesini kolaylaştırır. Buna ek olarak cihazların plan ve projeleri herkese açık olmadığından cihazların tamiri ve bakımını da sadece genelde sadece ilgili markanın servisleri yapabilir. Planları, tasarımları ve kılavuzları tüm insanlığın yararlanabileceği ve inşa edebileceği şekilde yayımlanan açık kaynaklı medikal cihaz çalışmaları her şeyi şirketlerin insafına bırakan bu zinciri kırarak medikal cihazları daha erişilebilir kılma potansiyeline sahip.

Kovid-19 salgını nedeniyle evde kolayca hazırlayabileceğiniz onlarca kumaş maske projesinden birkaçına büyük olasılıkla denk gelmişsinizdir. Bu kumaş maske projelerini herkesin maskeye erişimini kolaylaştıran basit birer açık kaynaklı medikal cihaz projesi olarak değerlendirebiliriz. Açık kaynaklı projeler maske gibi basit araçlarla sınırlı değil. Dünyanın farklı yerlerinden ekipler 3 boyutlu yazıcı ile kolayca üretilebilen yüz kalkanlarının planlarını yayımladılar ve yayımlanan planlar 3D yazıcıya sahip olan gönüllülerce üretilerek sağlık personellerine ulaştırıldı. Yüz maskesini de basit bulduysanız Kovid-19 salgını sırasında pek çok ülkede sayıca yetersiz kalan solunum cihazı eksiğini tamamlamak üzere dalış maskesini basit bir solunum cihazına çeviren tasarımdan tutun da Massachusetts Teknoloji Enstitüsünün ve Minnesota Üniversitesinin solunum cihazı projelerine açık kaynaklı ve düşük maliyetli solunum cihazları için de çeşitli projeler mevcut ya da geliştiriliyor. Açık kaynaklı medikal donanım projeleri bahsettiklerimle sınırlı değil. EEG ve EKG cihazlarından otomatik insülin pompalarına çok sayıda proje mevcut.

2015’te, Patent Engeli başlıklı yazımda birkaç dolar maliyetle birkaç yüz dolarlık stetoskoplarla aşık atabilen Glia Projesinin stetoskobundan bahsetmiştim. Kampanya taglarına göz attığımda ilk aklıma gelen Glia projesi oldu. Medikal kullanım onayı da almış olan ve 3D yazıcı kullanarak kolayca üretilebilen Glia stetoskop tıp öğrencilerinin tümünün bir stetoskop sahibi olmasını sağlayabilir. Stetoskobun dışında Glia’nın maske, turnike ve otoskop projeleri olduğunu da not düşelim. Glia ve diğer açık kaynaklı medikal cihaz projeleri, medikal teknolojilerin şirketlerin insafından ve patentlerin kıskacından çıkıp tüm insanlığın kolayca erişebileceği hale gelmesi açısından önemli bir adım. Çocuk felci aşısını bulan Dr. Jonas Salk’ın aşının patentinin sahibi sorulduğunda verdiği yanıtı hatırlatarak bitirelim: Halktadır diyebilirim. Patent falan yok. Güneşi patentleyebilir misiniz?