1769 yılında Baron Wolfgang von Kempelen tarafından Avusturya İmparatoriçesi Maria Theresa'yı etkilemek için icat edilen satranç oynayan ilk makinenin adı ‘’Türk’’ tür. Dönemin Türk kültürünün Avrupa'da ilgi çekmesi ve Avrupa'nın büyük bölümünün Türk akınlarından etkilenmesi bu ismin verilmesine neden olmuş gibi görünüyor. ‘’Türk’’, tekerlekli bir satranç masasında kaftan ve kavuk giymiş bir mankenden oluşuyordu. Düzeneğin içinde kimsenin gizlenmediğini göstermek için kapıları ve panelleri açılıyordu. Bir saatin içine benzeyen mekanik tekerlekleri ve makaraları vardı. Gerçekte ise gizli bir insan operatörün oynamasını sağlamak için tasarlanmış olan bu satranç otomatı, satranç tarihinin an büyük sahtekârlığı olarak kabul edilir. ‘’Türk’’, Avrupa turuna çıktığında birçok insan kötü bir ruhun makineyi kontrol ettiğine inanıyordu. 1783'te ünlü Cafe de la Regence'deki yetenekli oyuncuların çoğunu yendi. Paris’teki son galibiyeti o dönem ABD’nin Fransa Büyükelçisi olan Benjamin Franklin’e karşı oldu. 1804'te von Kempelen ölünce oğlu ‘’Türk’’ü Beethoven’in ortağı olan Johann Maelzel’e sattı. 1809'da ‘’Türk’’, Fransa İmparatoru Napolyon Bonapart ile oynadı ve onu yendi.
Napolyon Bonapart – Türk (Operatör oyuncu Johann Allgaier)-1809
1.e4 e5 2.Vf3?! [Çoban matı hücumu için. Vezirin bu şekilde erken çıkışı ile beyaz hiç bir şey elde edemez] 2...Ac6 3.Fc4 Af6 4.Ae2 Fc5 5.a3?! [5.Abc3] 5...d6 6.0–0 Fg4 7.Vd3 Ah5 8.h3?! Fxe2 9.Vxe2 Af4 10.Ve1?? [10.Vg4] 10...Ad4 [10...Vg5!] 11.Fb3?? [11.Vd1 Vg5 12.Vg4 Vxg4 13.hxg4 b5 14.Fb3 Ade2+ 15.Şh1 g5–+] Diyagramda siyahın hamlesini bulmak çok zor değil.
1811'de Bonapart'ın üvey oğlu sadece nasıl çalıştığını öğrenmek için ‘’Türk’'ü satın aldı. 1817'de Maelzel, otomatı Prensten geri aldı ve borçlarından kurtulmak için Amerika'ya kaçtı. ‘’Türk’’, Philadelphia'da o kadar popüler oldu ki, Amerika'daki ilk satranç kulübü olan Franklin Satranç Kulübü, ‘’Türk’’ nedeniyle Philadelphia'da kuruldu.
Yazar Edgar Alan Poe, ‘’Türk’’ü gördükten kısa bir süre sonra nasıl çalıştığını açıklamaya çalışmış hatta ‘’Türk”ün yok olmasından sadece birkaç yıl önce "Von Kempelen ve Keşfi" adlı bir hikaye yayınlamıştır. Büyük illüzyonist Houdini’de anılarında "Türk"ün nasıl oynadığını açıklamaya çalıştı. 1837'de Maelzel ‘’Türk’”ü Küba'ya götürdü. Bir yıl sonra ‘’Türk’’ün operatörü sarıhummaya yakalanarak öldü. New York’a dönerken Maelzel’de sarıhummaya yakaladı ve denize gömüldü.
5 Temmuz 1854'te Philadelphia'daki Ulusal Tiyatro'da başlayan yangının ‘’Türk’’ün de içinde bulunduğu müzeye sıçramasıyla alevlerin arasında kalan otomat sonsuza kadar yok oldu.
SAYGI
Perşembe günü eski Türkiye Şampiyonu ve TSF Başkan Adayı FIDE Master Feridun Öney ve İstanbul Satranç İl Temsilcisi Rıza Öney’in babaları Dr. Mehmet Cahit Öney vefat etti. Ailesine sabır ve başsağlığı diliyorum.
Ne yazık ki, Türkiye Satranç Federasyonu web sayfasındaki vefat haberi adeta skandala imza attı. TSF web sayfasında ‘’İstanbul İl Temsilcimiz Rıza Öney'in babası, Türk müziğinin ve edebiyatının önemli isimlerinden, satranç sporuna gönül vermiş Dr. Mehmet Cahit Öney hakkın rahmetine kavuşmuştur. Ailesine, sevenlerine ve satranç camiamıza başsağlığı dileriz’’ şeklinde bir mesaj yayımlandı. TSF yönetimi kendi bünyesinde çalışan kardeşlerden birine başsağlığı dilerken, ülkemiz satrancının yaşayan efsanesi Feridun Öney’in adını sırf başkan adayı olduğu için anmaktan korkar hale gelmiş olamaz. Umarım, ‘’Feridun Öney’in adını yazarsak seçim öncesi reklamını yapmış oluruz’’ diye düşünen korkunç bir zihniyet TSF’yi ele geçirmemiş olsun. Bence TSF Başkanı Gülkız Tulay bu olayın sorumlularını en ağır şekilde cezalandıracak, bunu kamuoyuyla paylaşacak ve TSF adına gerekli özrü dileyecektir. Kendisinin medeni ve insani davranacağına, insanların acılarını politika malzemesi yapanlara izin vermeyeceğine inanmak istiyorum.
Evrensel'i Takip Et