Antifaşist sporcu Eva Dawes’in hikayesi

17 Temmuz 1936’da General Franco’nun idaresi altındaki İspanya ordu güçleri bir askeri darbe harekatı başlattı. Fas’taki 30 bin kişilik “Afrika Ordusu”, “Cumhuriyetçilerin Allah’ı yok edecekleri” propagandasıyla yanlarına aldıkları Müslüman aşiretlerle birlikte kontrolü kısa sürede ele geçirdi. Bir gün sonra sıra ana kara İspanya’daydı. Darbe, Cumhuriyetçileri hızlı bir şekilde devirmeyi ve iktidarı ele geçirmeyi hedefliyordu ancak işler sandıkları kadar kolay olmadı. Direniş ve neticesinde “iç savaş” başlamıştı.

Ertesi gün, yani 19 Temmuz, Barcelona Halk Olimpiyatları’nın başlangıç günüydü. Cumhuriyetçi İspanya, uluslararası boykot hareketine katılarak Nazi iktidarının şovuna dönüşen 1936 Berlin’e katılmayacağını ilan etmişti. Avrupa genelinde faşizmin ilerleyişi, işçi sporları hareketindeki komünist/sosyalist (sosyal demokrat) rekabetinin askıya alınmasını sağlamış, “işçi olimpiyatları” ortaklaştırılmış ve Barcelona’da 1936 Berlin’e, dolayısıyla burjuva&faşist iş birliğine karşı bir gövde gösterisi niteliğinde olacak Halk Olimpiyatları’nın (Olimpiada Popular) düzenlenmesi kararlaştırılmıştı. Halk Olimpiyatları’nın yarattığı coşku büyüktü. Dünya çapında 1936 Berlin’i boykot kampanyaları düzenleniyor ve bazı ülkelerde atletler, tehditlere rağmen Berlin’e değil Barcelona’ya gideceklerini ilan ediyorlardı. Oyunlar, 19-26 Temmuz arasında gerçekleştirilecek, aralarında Fransız, Sovyet, İsviçreli, Belçikalı, ABD’li, Kanadalı atletlerin de olduğu çok sayıda “sporcu işçi” Estadi Olimpic de Montjuic’deki yerini alacaktı. Ancak darbe bunu imkansız hale getirdi. Bazı sporcular, İspanya’da kalarak Uluslararası Tugaylarla birlikte savaşa katılırken evlerine dönen sporcuların birçoğu ise spordan men edildiklerini öğrendi. Bu onurlu isimlerden biri Kanadalı Eva Dawes’ti.

1912 Toronto doğumlu Yüksek Atlamacı Eva Dawes, 1928 Amsterdam Olimpiyatları’na gitmeye hak kazanmasına rağmen yaşı çok küçük olduğu için götürülmemiş, 1932 Los Angeles’ta bronz madalya kazanmıştı. 1934’te Londra’daki Britanya İmparatorluk Oyunları’nda gümüş madalya elde eden Dawes, yarışması halinde 1936’da favorilerden biri olacaktı. Ancak aynı yıllarda sosyalist hareketle de tanışmıştı ve artık kendini sadece bir sporcu olarak görmüyordu. 1935’te Kanada İşçi Sporları Birliği (WSA) ile SSCB’yi ziyaret etti. Dönüşünde basına verdiği demeçlerde SSCB’nin Kanada’da anlatılandan farklı bir yer olduğunu söyledi ve “İşçiler tarafından kurulan ve yönetilen bir ülkede başarılan tüm bu harika işlerin sürekli karalanmaya çalışılmasını” eleştirdi. Artık hem tarafını belli etmişti hem de kara listeye alınmıştı. “Ayrımcılık nedeniyle çok sayıda başarılı sporcunun dışarıda bırakıldığı bir yerde yarışmaktansa emekliye ayrılırım” diyerek Kanada’yı 1936 Berlin’i boykot etmeye çağıranların başında geldi. Kanada, 1936 Berlin’i boykot etmedi ancak Dawes, “Sporun gerçek anlamının hâlâ var olduğu bir yerde seve seve yarışırım” diyerek Barcelona’ya gitti. Dawes, Berlin yerine Barcelona’ya giden Kanadalı sporcular içerisinde politik motivasyonu en yüksek olandı.

Barcelona’da yaşanan hayal kırıklığı, Dawes’in yaşamında da bir dönüm noktası oldu. Kanada’da “İstenmeyen kişi”ydi. Dünya, gitgide daha büyük bir kaosun içine girerken o, 1937’de Londra’ya taşındı ve evlendi. 2009’da 96 yaşında hayatını kaybedene kadar İngiltere’de yaşadı. 1937-2009 arası döneme dair bildiklerimiz, politikayla ilişkisini kesmesi dışında epey sınırlı. Keşke, 1936 Berlin’de Hitler’i selamlayanlar eve döndüklerinde kahraman gibi karşılanırken, Eva Dawes gibi cesur yüreklere hain muamelesi yapanların halen iktidarda olmadığını söyleyebilseydik. Bir tesellimiz var, görüyorsunuz, Eva Dawes’ler de unutulmuyor.

Not: 17 Eylül, Eva Dawes’in 108. doğum günüydü.