Veziri verip şahı kurtarmak - Politik bir satranç yazısı

Geçtiğimiz hafta siyasetteki gelişmeler, dönüp dolaşıp nedense yine satranç ile kesişti. CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, ekonomiden sorumlu Bakan Berat Albayrak’ın istifası üzerine, “Veziri verip şahı kurtaramazsınız” diyerek hükümeti eleştirdi. Politikadan çok anlamam ama biraz satranç bilirim. Söylem satrançla ilgili olunca satranç köşe yazarı olarak iki çift söz söyleme hakkımı kullanmak istiyorum.

Satrancın hayatın küçük bir kopyası olduğu söylenir. Bu kısmen doğrudur, satrancın içinde hayata dair önemli ipuçları bulabilirsiniz. Mesela satrançta da tıpkı hayatta olduğu gibi kötü oynamanıza rağmen kazanabilirsiniz. Bunun sebebi rakibinizin sizden daha kötü oynamasıdır ama kazandığınız için harika oynadığınız yanılgısına düşersiniz. Örneğin, muhalefetin üç büyük şehirde yerel seçimleri kazanmasının sebebi kendi başarısı değil, iktidarın başarısız politikaları sonucunda ülkeyi tıkanma noktasına getirmesidir. Bir oyuncu için aynı rakip karşısında on oyun kaybetmek ya da bir siyasetçi için aynı rakip karşısında on seçim kaybetmek öğrenilmiş çaresizliğin kronikleşmiş halidir. Bu ruh halinden kurtulmak ise ancak içsel devrimle mümkündür. CHP’nin tek başına iktidara gelemiyor oluşu ise içsel devriminin 1938’de sona ermesidir.

Satranca dönecek olursak, Kemal Bey’in kullandığı “Veziri verip şahı kurtaramazsınız” argümanının tek bir şarta bağlı olduğunu söyleyebiliriz. Bu şartın ne olduğunu yazının sonunda bulacaksınız ama önce şu soruya cevap verelim; vezir feda edilerek şah kurtarılabilir mi? İyi bir satranç oyuncusu bunun mümkün olduğunu bilir.

Konuyu daha iyi anlayabilmek için aşağıdaki basit örneğe göz atalım. 1880 Amerikan Satranç Kongresinde oynanan bu oyunda siyah son hamlesinde 43…Vc3?? oynamış. Ne talihsizlik! Oysa oyunu kazanmak, üstelik beş piyon fazla iken çok kolay olmalıydı. Diyagram.

Beyaz 44.Vg8+!ile karşılık verince siyah şahın veziri alması zorunlu hale geliyor. 44.Şxg8 ve sıra beyazda olduğu için oluşan pat nedeniyle beyazın kurtulduğu gerçeği ile yüzleşiyoruz.

Aşağıdaki diyagramda beyazlarla oynayan Büyük Usta Portisch, Büyük Usta Lengyel karşısında çok rahat kazanabileceği konumda 52.f4?? oynamış. Diyagram.

Siyahlarla oynayan Lengyel’in 52…Vg4! hamlesinden sonra Portisch veziri alınca pat olacağını görerek 53.Şh6 oynamış olsa da, 53…Vg5! hamlesi ile veziri zorla veren siyah patı sağlıyor ve şahını kurtarıyor.

Veziri feda etmek bazen şahı kurtarmanın tek yolu olabilir. Kaldı ki şahı kurtarmak için diğer tüm taşların da feda edilebileceğini akılda tutmak gerekir. Aşağıdaki diyagramda bunun bir örneğini göreceğiz. Siyah hem materyal olarak üstün hem de Vg2 hamlesi ile mat istiyor, kurtulmak mümkün mü?

Evet, şahı kurtarmanın tek yolu her şeyi feda etmek! 1. Kh8+ ile önce kale feda ediliyor. Siyahın 1…Şxh8 yanıtı zorunlu. 2.Vc8+ ve siyahın 2…Şh7 hamlesi zorunlu. Ve son olarak 3.Vh8+ ile vezir feda ediliyor. 3…Şxh8 yine zorunlu. Son konumda beyazın hamlesi kalmadığından oluşan pat nedeniyle beyaz yine kurtuluyor.

İncelediğimiz örneklerden yola çıkarak, her seferinde şahın kurtuluyor olmasının sebebini düşünecek olursanız, bunun rakibin hatalarından kaynaklandığını çok net olarak görebilirsiniz. Daha anlaşılır bir dille söylemek gerekirse, mat edeceksiniz kardeşim. Mat etmeyi bilmiyorsan rakibin her seferinde bir şeyleri feda ederek kurtulmanın yolunu bulacaktır.

Dipnot: Satrançla ilgili söz söylemeden önce satranç öğrenin.