Shamima Begum davası

Shamima (Şamima) Begum davası 23 Kasım’da Birleşik Krallık Yüksek Mahkemesinde görülmeye başlandı. Bu davayı çocuk hakları savunucuları yakından izliyorlar.

Shamima, Birleşik Krallık (İngiltere) doğumlu ve İngiltere uyruklu. 2015’de, henüz 15 yaşındayken kendisi gibi IŞİD hayranı iki arkadaşıyla birlikte Suriye’ye gitti. Ardından Rakka’da bir IŞİD militanıyla evlendi ve bir “IŞİD gelini” olarak manşetlerde yer aldı. Şubat 2019’da Kuzey Suriye’de IŞİD yanlılarının tutulduğu bir kampta bulundu. 19 yaşındaydı ve üçüncü çocuğuna gebeydi. Önceki çocukları kampa ulaşmadan ölmüşlerdi. Shamima IŞİD’in sonunun geldiğini düşünerek İngiltere’ye dönmek istiyordu.

Bu isteği Boris Johnson hükümeti tarafından reddedildi. İçişleri Bakanı onu vatandaşlıktan çıkararak geri dönüşünü olanaksız kılmak istedi. Bu arada zatürre olan üçüncü çocuğunu da yitiren Shamima vatandaşlıktan çıkarılmasına itiraz etti. Başvuruyu inceleyen komisyon İçişleri Bakanlığı kararını yerinde buldu. Shamima temmuz 2020’de bu kararı temyiz mahkemesine taşıdı. Mahkeme Suriye’de bulunması nedeniyle adil yargılanamayacağına ve bu nedenle ülkeye dönmesine izin verilmesine karar verdi. Bunun ardından dava Birleşik Krallık Yüksek Mahkemesine taşındı.

Çocuk hakları savunucuları bu davanın yalnızca Shamima ile ilgili olmadığının bilincindeler. Shamima ile ilgili alınacak karar, 60 kadar çocuğu da yakından ilgilendiriyor. Bu çocuklar ya İngiltere doğumlular ve ana babaları tarafından Suriye’ye götürülmüşler, ya da orada doğmuşlar. Bu çocukların yarısının 5 yaşından küçük olduğu düşünülüyor.

Çocuk hakları savunucuları birkaç noktaya özellikle dikkat çekiyorlar. En başta, yurttaşlıktan çıkarma kararı bir kişiyi yaşam boyu etkileyecek bir karar. İkincisi, devlet kusurlu. Shamima IŞİD propaganda mekanizmasından etkilenerek Suriye’ye gitmeye karar verdiğinde henüz 15 yaşındaydı. Onun IŞİD propagandasına kapılmış olması, aslında devletin onu bir terör örgütünden koruyamadığı anlamına geliyor. Diğer yandan, Shamima Suriye’ye gittiğinde henüz reşit değildi.

Öte yandan, İçişleri Bakanlığı, Suriye’den dönmek isteyen çocuklu kişilerin Suriye’de bulundukları süre içerisinde suç işleyip işlemediklerinin incelenmesini ve dönüş izninin bu inceleme ardından verilmesini 2018’de karara bağlamıştı. Ama alınan bu karar, Shamima için uygulanmadı.

Çocuk hakları savunucuları İngiltere ve diğer devletlerin Shamima vb. örneklerde dikkat etmeleri gereken noktaları şöyle sıralıyorlar.

Bu çocukların iyiliği vatandaşı oldukları devletin sorumluluğudur. Çocukların IŞİD vb. örgütlere katılmalarının engellenmesi de devletin sorumluluğudur. Çocuklar IŞİD vb. bir örgütle ilişkilendirildikleri için suçlu olarak damgalanamazlar.Çocukların vatandaşlıktan çıkarılması, IŞİD vb. bir örgüte katılmış olsalar bile kabul edilemez.Çocukların vatandaşı oldukları ülkeye dönmeleri engellenmemelidir.Dönmeyi beklerken sağlık, eğitim ve diğer hizmetlere erişebilmeleri sağlanmalıdır.Çocukların ana babalarından ayrılmamaları için çaba gösterilmeli; ayrılmaları ancak çocuğun yararına olacağı açıksa kabul edilmelidir. Çocukların ana babalarından ayrı düşmelerinin engellenmesi için geri dönüş işlemlerinde aile bir bütün olarak ele alınmalıdır.Çocuklar hiçbir nedenle gözaltı merkezlerinde tutulmamalıdır. IŞİD vb. örgütlere üye yapılan çocukların rehabilitasyonu sağlanmalıdır. Ülkeye dönüş ardından çocukların rehabilitasyon ve uyumlarını sağlamaya yönelik özel uygulamalar hazırlanmalı; çocuklara yaş, cinsiyet, kültürel donanıma uygun olarak sunulmalıdır. Çocuk yaşta IŞİD vb. örgütlerin bünyesinde eylemlere katılanların çocuk adalet sistemine erişimleri güvenceye alınmalıdır.