Timurlenk satrancı

Tarihi zeka ve strateji oyunu diye mangalayı piyasaya sürdüler, federasyonunu bile kurdular. Oysa modern satrancın en ilginç öncüllerinden olan Timurlenk satrancından kimsenin haberi olmadı. Timurlenk satrancı muhtemelen Anadolu’da geçen yüzyıla kadar oynanan Türk satrancının da öncülüdür. Osmanlıyı hezimete uğratıp Fetret devrine soktuğundan mıdır, nedir? Timurlenk satrancı bu coğrafyada pek rağbet görmedi ama bugün halen New York’ta Timurlenk Satranç Kulübü var ve insanlar Timurlenk satrancı oynuyorlar.

 Bazı kaynaklara göre bizzat Timurlenk tarafından tasarlandığı için bu adı alsa da, Shatranj Kamil (mükemmel satranç) veya Shatranj Al-Kabir (büyük satranç) adı da verildi.

112 kareden oluşan tahtada her oyuncunun taşları şu şekildeydi; bir şah, bir vezir, bir general, iki zürafa, iki izci(ya da öncü), iki at, iki kale, iki fil, iki deve, iki debbabe (kale duvarlarını oymaya yarayan savaş aleti) ve on bir piyon. Piyonlar modern satrançtaki gibi standart değil her biri özeldir. At piyonu ata, kale piyonu kaleye dönüşüyor yani piyonun türü hangi taşa terfi edeceğini belirliyor. Bunun istisnalarından biri şah piyonudur ki bu piyon prense dönüşüyor. Diyagramda Timurlenk satrancını ve taşlarını görebiliriz.

Diyagramda görülen iki çıkıntı karenin adı ise ‘’saray’’dır. Eğer bir oyuncu şahını rakibin sarayına götürmeyi başarırsa oyun berabere biter. Oyuna kimin başlayacağı zar atarak belirleniyor. Amaç, modern satrançta olduğu gibi mat etmektir ancak rakibi pat eden de galip sayılır. Modern satrançtaki rok ve geçerken alma kuralları bu oyunda geçerli değildir. Ancak şah bir defalığına kendi taşlarından biriyle yer değiştirebilir.

Taşların hareketleri ve kuralları ise şöyle;

Şah (f1, f10): Modern satrançtaki gibi hareket eder. Zürafa (e2, g2, e9, g9): Çapraz olarak bir kare ve ardından yatay veya dikey olarak en az üç, isterse dört kare hareket eder ancak bu hareket sırasında geçeceği kareler boş olmalıdır. Diyagram.

General (e1, g10): Bir kare çapraz hareket eder (mor). Deve (c1,i1, c10,i10): Tıpkı at gibi taşların üstünden atlayabilir. Hareketi bir çaprazdan sonra iki adım yatay ya da dikey şeklindedir (kırmızı). Debbabe (c2,i2,c9,i9): Yatay ya da dikey iki kare hareket ederken taşların üstünden atlayabilirler (mavi). Diyagram.

 İzci (d2,h2,d9,h9): Modern satrançtaki fil gibi hareket eder, ancak en az iki kare hareket etmelidir (kırmızı). Vezir (g1, e10): Bir kare yatay ya da dikey hareket eder (mavi). Fil (a1,k1,a10,k10): Çapraz iki kare ilerlerken taşların üstünden atlayabilir (mor). Diyagram.

Kale(a2,k2,a9,k9) ve At (b2,j2,b9,j9) modern satrançtaki gibi hareket ederler. Piyonlar: Modern satrançtaki gibi hareket etmelerine rağmen başlangıçta iki adım değil her zaman bir adım ilerlerler.

Şah piyonu terfi ettiğinde ilginç bir döngüye sahiptir. Son sıraya geldiğinde prens olur, hareketsiz hale gelir ve alınamaz. Her an kaldırılıp, istenen bir kareye piyon olarak yerleştirilebilir. Son sıraya ikinci kez ulaşırsa başlangıç karesine geri döner, eğer son sıraya üçüncü defa ulaşırsa veliaht olur ve şah gibi hareket edebilir ancak alınabilir bir taş olur. Veliaht kendi sarayına girebilen tek taştır ve bunu yaparsa rakip şahın saraya girmesine ve beraberlik yapmasına engel olur. Bir oyuncunun prensi ya da veliahdı varsa şahı alınabilir. Bu durumda prens ya da veliaht şahın yerini alır. Bu sırada veliaht sarayda ise boş bir kareye çıkmak zorundadır. Prensi ya da veliahdı olmayan oyuncu mat olursa oyun biter.

Aklımda çılgınca gelebilecek bir soru var. Modern satrançtan daha karmaşık olan bu oyun acaba daha modern olabilir mi?