COVID-19’a karşı gelişen bağışıklığın süresi

SARS-CoV-2 milyonlarca kişiye bulaşmakta ve dünya çapında çok sayıda ölüme hâlâ neden olmakta. Dünya çapında yaygın aşılama başlamış olsa da, tüm dünyayı aşılamanın uzun bir zaman dilimine yayılacağı, aşı tedarik süreçlerinden, aşı pazarlıklarından aşikar. Tüm bunların yanı sıra, SARS-CoV-2’ye karşı vücutta oluşan antikorların ne kadar süre vücutta kaldığı, ne kadar süre koruma sağlayacağı uzunca bir süredir tartışılıyor ve var olan çalışmalara dayanan tahminler yapılıyordu. Bu tahminler antikorların en az 6 ay vücutta kalacağı yönünde idi. 18 Ocak 2021’de Nature dergisinde yayımlanan kısa çalışma, COVID-19 geçiren 87 kişiyi uzun süre takip ederek, antikor seviyelerini, hafıza B hücrelerinin nitelik ve niceliklerini ortaya koydu.¹

Bu hasta grubu, antikor cevabı daha önce belirlenmiş bir gruptan seçildi. 6 ay boyunca tükürük örneklerinden yapılan RT-PZR testleri ile bu grubun ikincil bir COVID-19 enfeksiyonu geçirip geçirmediği test edildi. Yüz kişilik bu grubun 13 kişisinde antikor cevabı tespit edilemediği için çalışma kalan 87 kişi ile sürdürüldü. Hasta grubunda akut dönemde belirtilerin ortalama 12 gün sürdüğü (alt sınır 0, üst sınır 44 gün), gruptan 10 kişinin hastanede tedavi edildiği, 38 kişinin ise diğer çalışmalardaki gibi uzun süreli belirtiler gösterdiği ortaya konuldu. Altı ay süren izlemin sonuçlarını daha iyi anlayabilmek için kısaca ve kabaca humoral bağışıklık cevabının nasıl oluştuğuna değinelim.²

Vücuda yabancı mikroorganizmalara karşı bağışıklık cevabımız humoral bağışıklık cevabıdır. Bu cevap ise plazma hücreleri tarafından salgılanan antikorlar aracılığı ile olmaktadır. Bu cevabın önemli bir kısmını ise B hafıza hücreleri ile yardımcı T hücreleri oluşturmaktadır.  Mikroorganizmalara ait antijenler, B hücreleri üzerindeki reseptörlere bağlanarak, B hücresini uyarır ve antijen B hücresi içinde alınarak daha küçük peptitlere parçalanır. Bu peptitler ise yardımcı T hücrelerini harekete geçirir. Hem bağlı antijenden, hem de yardımcı T hücrelerinden gelen uyarılar, B hücrelerinin çoğalmasını ve spesifik antikor salgılayan plazma hücreleri ile B hafıza hücrelerine farklılaşmasını sağlar. B hafıza hücreleri daha uzun ömürlüdür ve aynı patojene bir kez daha maruz kaldığımızda daha hızlı bağışıklık cevabı oluşturmamızı sağlar. Plazma hücreleri tarafından salgılanan özel antikorlar ise üç farklı şekilde kişiyi enfeksiyondan koruyabilir. Bunlardan biri nötralizasyon, diğeri opsonizasyon, sonuncusu ise kompleman sisteminin aktivasyonu. Nötralizasyon, bu antikorların patojenlere bağlanarak onların toksik etkilerini ya da bulaşıcılılıklarını önlemesi ile oluşur. Opsonizasyonda ise patojenleri kaplayan antikorların özel bir bölgesini tanıyan aksesuar hücreler, patojeni içine alarak öldürür. Antikorlar kompleman sistemini uyarabilir. Üretilen kompleman proteinler opzonizasyonun etkilerini arttırabilir ve bazı bakteri hücrelerini öldürebilir.

Yukarıda değindiğimiz çalışmada, araştırmacılar 87 kişinin humoral bağışıklık cevabını izledi (enfeksiyondan 1.3 ay ve 6.2 ay sonra).  Bu süreçte SARS-CoV-2 spike proteini RBD bölgesine karşı gelişen IgM, IgG antikor seviyelerinin istatistiki olarak önemli olacak şekilde düştüğü, IgA antikor seviyelerinin fazla etkilenmediği ortaya çıkarıldı. Bunun yanı sıra, yalancı tip virüs testlerinde nötralizasyon aktivitesinin de beş kat azaldığı gösterildi. Bunlar zaten az çok beklenen sonuçlardı.  Çalışmanın en önemli sonucu ise RBD bölgesine özel B hafıza hücrelerinin sayısının değişmemesi oldu. Enfeksiyon başlangıcından yaklaşık 6.2 ay sonra B hafıza hücrelerinin klonal dönüşüm geçirdiği, şöyle ki, daha fazla somatik hipermutasyona sahip oldukları, cevap potansiyellerinin, RBD’de görülen mutasyonlara karşı gelişen direncin arttığı gözlendi.  Bu da humoral bağışıklık cevabının evrilerek geliştiğinin bir göstergesi. Araştırmacılar ayrıca belirti göstermeyen bireylerin mide-bağırsak sisteminden 4 ay sonra aldıkları biyopsi örneklerinde, ince bağırsakta 14 kişinin 7’sinde SARS-CoV-2 RNA’sının ve immnoreaktivitesinin varlığını tespit ettiler. Bu çalışma, virüsün evrimine paralel olarak, humoral bağışıklığın da farklı mutasyonlar biriktirerek evrildiğini ve vücudumuzun savunma rezervuarını arttırdığını ve bu hücrelerin en az 6 ay vücutta kalabildiğini göstermektedir.

1-  Gaebler et al. Evolution of antibody immunity to SARS-CoV-2. Nature, 2021; DOI: 10.1038/s41586-021-03207-w

 2- Immunobiology: The Immune System in Health and Disease. 5th edition. Janeway CA Jr, Travers P, Walport M, et al. New York: Garland Science; 2001.