Eserleri sinemaya en çok aktarılan yazarlar

Yazının başlığı ‘Edebiyattan Sinemaya’; ya da “Sinemada Edebiyat Uyarlamaları” da olabilirdi fakat bu başlıklar kısa bir gazete yazısına sığmayacak çok geniş kapsamlı içerikleri çağrıştırdığı için, bu alanda yapılan kapsamlı çalışmalara, tezlere, kitaplara ad olabilir belki. Bu kısa yazıda sinemaya uyarlanan edebiyat eserleri üzerinden, sadece başlığa çıkardığımız bir kesitten söz edeceğiz.

Daha önce bu sayfada zaman zaman sinemamızın edebiyatçıları üzerine de, edebiyat alanında ürünler vermiş sinemacılar üzerine de yazdık. Birçok önemli ve değerli edebiyatçımız sinema alanında da çalışmalar yapmış, senaryolar yazmış, filmler çekmişti.

Yedinci sanat sinema, kendi dilini oluştururken bütün sanatlardan yararlanır. En çok da edebiyattan yararlanmıştır. Türkiye sinemasında da edebiyat uyarlaması filmlerin sayısı oldukça fazladır, fakat geçmiş yıllarda, Yeşilçam döneminde edebiyatçıların sinemayla ilişkisi aynı oranda güçlü değildir. Bunun nedeni edebiyatçıların, sanatçıların, aydınların Yeşilçam sinemasına mesafeli durmaları, küçümsemeleriydi. Oyuncu, yönetmen ve teknik kadrolar açısından oldukça şanslı ve zengin olan Yeşilçam’ın en önemli sorunu, eksikliği senaryoydu denebilir.

Bülent Oran, Safa Önal, Erdoğan Tünaş gibi rekortmen senaristin, az sayıdaki farklı ismin sipariş üzerine yazdıkları senaryolar bir süre sonra birbirinin tekrarı seri üretimlere dönüşmüştü. Sinemaya destek olan, senaryolar yazan edebiyatçılarımız da vardı elbette. Bir elin parmakları sayısındaki bu edebiyatçılar arasında Nâzım Hikmet, Vedat Türkali, Orhan Kemal, Kemal Tahir ve Yaşar Kemal’in ayrı/önemli bir yeri vardır. Muhsin Ertuğrul’un önerisiyle farklı isimlerle de senaryolar yazan Nâzım Hikmet, Muhsin Ertuğrul’un tek egemeni olduğu “Tiyatrocular Dönemi”nin senaristlerindendir. Edebiyat alanında eserler veren, iz bırakan diğer isimler de Yeşilçam’ın küçümsendiği dönemde senaryolar yazarak, senaryo ya da diyalog yazımlarına katılıp, destek vererek var olan olanaklar ya da olanaksızlıklar içinde de farklı ve iyi sinema yapılabileceğini gösterirler.

Edebiyatçının sinemaya desteği katkısı, sinema alanında çalışması dışında, Türkiye’de sinema da başlangıç yıllarından günümüze dek edebiyat kaynaklarından yararlanır, edebi yapıtlar sinemaya uyarlanır.

1917 yılında Sedat Simavi tarafından çekilen, seyirci karşısına çıkan ilk konulu, uzun metrajlı, sinema filmi  “Pençe” Mehmet Rauf’un aynı adlı oyunundan sinemaya aktarılır. Fakat İ. Arda Odabaşı, filmin konusunun Mehmet Rauf’un Pençe adlı oyunundan oldukça farklı olduğunu yazar.

Araştırmaca Yalçın Özgül’ün çalışmalarına göre 1917 tarihli “Pençe”den bugüne dek, “122 edebiyatçımızın eserlerinden senaryolaştırılan filmler, 445 kez uyarlanarak, beyaz perdeye aktarılarak sinemaseverlere sunulmuş.”

Bu alanda yaptığı kapsamlı araştırmayı “Kelimelerden Görüntüye” adıyla 2004 yılında ES Yayınları’ndan kitaplaştıran Araştırmacı Orhan (Ünser) abi bu değerli çalışmasını kaynak kitap olarak bize bırakıp erken yaşta, vakitsizce aramızdan ayrılmıştı. Yapılan tez çalışmalarından haberdar olamadığımız için Orhan Ünser’in kitabı (Araştırmacı Yalçın Özgül’ün hazırladığı, önümüzdeki aylarda kitaplaştıracağı) “Edebiyattan Sinemaya; A’dan Z’ye Sinemamızda Edebiyat Uyarlamaları” adlı çalışması dışında bildiğim elimizdeki tek kitaptı.

1950’li ’60’lı, ’70’li yıllarda dönemin çok satan, Yeşilçam’ın melodram dünyasına da çok uyan Kerime Nadir, Muazzez Tahsin Berkant, Esat Mahmut Karakurt gibi yazarların eserleri çok sık uyarlanıyordu egemen anlayışın temsilcisi yönetmenlerce. 30 yıllık süreçte, özellikle bu üç yazar önemli sayıda eseriyle kitapları dışında uyarlanan, aktarılan filmlerle de Yeşilçam seyircisiyle buluşmayı başarmıştı.

AĞLATAN YAZARLARDAN AĞLATAN FİLMLERE

Yeşilçam sinemasının ağlatan (ağlak) melodramlarının küçümsendiği yıllarda eserleri sinemaya en çok uyarlanan yazar, 25 filmle beyaz perdede yer bulan Kerime Nadir olur. Orhan Aksoy, Nevzat Pesen, Orhan Elmas, Ümit Utku, Nişan Hançer, Şadan Kamil, Atıf Yılmaz, Arşevir Alyanak, Kemal Kan, Türker İnanoğlu ve Mehmet Dinler Kerime Nadir eserlerinden uyarlama yapan yönetmenlerdir. 

1940 yılında yazdığı “Seven Ne Yapmaz?​” adlı romanı, 7 yıl sonra Şadan Kamil’in senaryo ve yönetmenliğinde, Selma Kayahan, Orhon M. Arıburnu, Berin Aydan ve Cahit Irgat’ın oyunculuklarıyla sinemaya uyarlanan ilk romanı olur.

Yine o yıllarda (1954-65 arası) Esat Mahmut Karakurt’un eserlerinden sinemaya uyarlanan film sayısı 22’dir. O yılların çok satan, çok okunan yazarlarından Muazzez Tahsin Berkant’ın eserlerinden ise 20 filme uyarlama yapılır. Yazarın eserlerinden en fazla uyarlama yapan yönetmen de Nejat Saydam olur.

Nejat Saydam imzalı filmler tarih sırasıyla şöyle:1961, “Bülbül Yuvası”, 1961, “Küçük Hanımefendi”, 1964, “Gençlik Rüzgârı”, 1965, “Garip Bir İzdivaç”, 1968, “Sarmaşık Gülleri”, 1970 “Bülbül Yuvası.”

SİNEMA VE OSMAN ŞAHİN

’60’lı yıllarda (’60-65 arası) yapılan toplumsal gerçekçi filmleri, 1968 rüzgarını geride bırakıp yükselen toplumsal muhalefetle, sinemaya da yansıyan Yılmaz Güney ve toplumcu filmlerin etkisiyle beğeni ölçütleri de değişiyordu.

Bu değişim içinde ve sonrasında 1973’den günümüze sinemaya eserleri en çok uyarlanan yazar 23 eserinden 23 filmle Osman Şahin oluyordu. İlk kez 1973 yılında Feyzi Tuna Osman Şahin’in “Musallim ile Kuşde” adlı öyküsünden “Kızgın Toprak” adlı filmi yapıyordu. Osman Şahin’in eserlerinden en fazla uyarlama yapan yönetmen de Şerif Gören.

Yönetmenin Osman Şahin eserlerinden sinemaya aktardığı filmler ve yılları şöyle;1982 Tomruk, 1983 Derman, 1984 Firar, 1985 Kan, 1985 Kurbağalar