Ölüm sonrası ifadeleri artan “zombi” genler

Zombi” ya da yaşayan ölüler kavramı, bir popüler kültür ögesi olarak uzunca bir süredir sözlüklerimizde. Kökeni Batı Afrika, Haiti, Karayipler dolayları.  Batı Afrika kökeninde bir yılan tanrısının adından gelmekte. Sonraları Voodoo kültünde ise “Yeniden canlandırılan beden” anlamında kullanılmış¹.  “Zombi genler” kavramı ise geçtiğimiz hafta Scientific Reports dergisinde yayımlanan yeni bir araştırmaya² atfen kullanılmakta.  Loeb ve ekibi çalışmalarında, ölüm sonrası alınan insan beyin örneklerinde zamana ve hücre tipine bağlı olarak gen ifadesinin nasıl değiştiğini çözümlediler.

Ölüm sonrasında beyindeki aktivitenin sönümlendiğini, hücre ölümünün gerçekleştiğini biliyoruz. Araştırma ölümden hemen sonraki saatlerde, insan beyin hücrelerinden bir kısmının hâlâ aktif olduğunu ve gen ifadesinde artış görüldüğünü ortaya koydu. Araştırmacılar çalışmada, rutin beyin ameliyatları sırasında toplanan “taze” beyin dokusunu kullandılar. Bunun için alınan beyin dokusu 24 saat boyunca oda sıcaklığında tutularak, beyin ölümü taklit edildi ve belirli zaman aralıklarında gen seviyelerinin nasıl değiştiğine bakıldı. Araştırmacıların ellerinde bu çalışmada kullanılan geniş bir doku bankası olduğunu ve çeşitli nörolojik durumlarda alınan örneklerin bulunduğunu ekleyelim. Araştırmada bu 24 saatlik zaman diliminde genlerin yüzde 80’inin ifadesinin değişmeden kaldığı gösterildi.  Ölüm sonrasında, bazı hücrelerde gen ifadesinin arttığını açığa çıkardılar.12. saat ve sonrasında ifadesi artan bu “zombi genler”in gliyal hücrelere özel olduğu ortaya konuldu. Araştırmacılar enflamasyon hücreleri olan gliyaların, büyüyerek kola benzer uzantılar oluşturduklarını gösterdiler. Bu hücrelerin esas görevi, doku hasarı sonrasında temizlik olduğu için bu tablo çalışmanın yazarlarına göre aslında fazla şaşırtıcı değildi³.  Loeb ve ekibi “taze” insan beyin dokusunda gözlenen gen ifadesi kalıplarının, ölüm sonrası alınan örneklerdeki kalıplarla benzeşmediğini gözlemledi.

Ancak bunun bugüne kadar beyin üzerinde yapılan gen ifadesi çalışmaları için büyük bir önemi var. Çünkü beyin hücrelerinden örneklem almak vücudumuzun diğer dokularına oranla hiç kolay değil. Bu nedenle beyin ve sinir sistemi hastalıkları çalışan birçok araştırmacı, ölüm sonrası alınan örnekleri kullanmakta ve bunların gen ifade analizlerini, bu hastalıklara yeni tedaviler geliştirmek için temel olarak almakta. Ölüm sonrası dokularda gözlenen bu gen ifadesi artışlarının bundan sonra gerçekleştirilecek çalışmalarda göz önüne alınması, daha gerçekçi tedavilere yaklaşmamıza olanak tanıyacaktır.

 1- https://www.etymonline.com/word/zombie

 2-Dachet et al. Selective time-dependent changes in activity and cell-specific gene expression in human postmortem brain. Scientific Reports, 2021; 11 (1) DOI: 10.1038/s41598-021-85801-6

 3-University of Illinois at Chicago. "'Zombie' genes? Research shows some genes come to life in the brain after death: Post-mortem changes may shed light on important brain studies." ScienceDaily. ScienceDaily, 23 March 2021. <www.sciencedaily.com/releases/2021/03/210323131230.htm>.