Internet’i savunmak

Bu ay 7 Nisan’da Internet’in elli ikinci doğum gününü, 12 Nisan’da ise Türkiye’den yapılan ilk Internet bağlantısının yirmi sekizinci yıl dönümünü kutladık. Doğumundan ve ülkemize gelişinden beri geçen onlarca yıl içinde bilgi teknolojilerindeki gelişmelerle de paralel olarak Internet büyüdü, gelişti, insan yaşamının ayrılmaz bir parçası haline geldi. Internet, yaşamın böyle ayrılmaz bir parçası haline gelince bu alan üzerinde hem politik hakimiyet hem de kâr için bir kavga kaçınılmazdı. Internet üzerinde daha fazla kontrole ve hakka sahip olabilmek için tekeller ve devletler hem kendi içlerinde hem de birbirleri ile zaman zaman da farklı kombinasyonlarda ittifaklar halinde hâlâ sürmekte olan bir mücadeleye giriştiler. Internet’in politik etkisi ve maddi büyüklüğü arttıkça da bu kavga daha da kızışıyor.

Devletler ve tekellerin Internet’in maddi ve politik rantını nasıl paylaşacağına dair bu kavganın asli sonuçları bu kavgaya çoğunlukla girmeyen Internet kullanıcıları cephesinde yaşanıyor. Devletlerin de tekellerin de hamleleri ezici bir çoğunlukla kullanıcıların aleyhine oluyor. Türkiye’den başlayacak olursak sosyal medya ve arama motorları ağırlıklı çıkartılan son yasayı, çıkartılan engelleme kararlarını ve bu engelleme kararlarının duyurulmasının dahi sansürlenmeye çalışıldığını hatırlatmamız yeterli. Bu tip eğilimler Türkiye ile sınırlı değil elbette. ABD bir süredir istisnai durumlar dışında platformların üçüncü şahısların ürettiği yasa dışı içeriklerden ve yayımlanan üçüncü parti içeriklerle ilgili içerik moderasyonu kararlarından sorumlu tutulmasını engelleyen paragraf 230’u tartışıyor. İngiltere’de hükümet uçtan uca şifrelemenin kullanımını azaltmak için yeni bir hazırlık içinde. Avustralya’da bir parlamento komitesi anonimlik hakkını ortadan kaldıracak şekilde sosyal medyaya kimlik bilgileri kaydı yapılmasının zorunlu tutulmasını öneren bir rapor sundu. Avrupa Birliği çocukların cinsel istismarı ile mücadele bahanesi altında karşılıklı yazışmalarda şifrelemenin ortadan kaldırılmasını ve tüm mesajların denetime tabii tutulmasını tartışıyor. Hatırlayacağınız üzere Türkiye’deki ilk Internet sansür yasası da çocuğun cinsel istismarı ve Atatürk’e karşı işlenen suçlar başlıkları öne çıkartılarak muhalefetten ciddi bir itiraza uğramadan geçirilmişti. O yasanın ve ardıllarının pratikte nasıl uygulandığını ise hepimiz biliyoruz.

Devletler tarafında tablo böyle iken şirketlerin de boş durduğunu söylemek mümkün değil. Internet şirketlerin en önemli rant kapılarından biri kullanıcıların kişisel verileri. Bu verilerin toplanmasında sıklıkla kullanılan üçüncü taraf çerezlerinin tarayıcılarca engellenmeye başlamasının ardından Google Toplulukların Federe Öğrenmesi (FLoC) adını verdiği, işlev olarak üçüncü taraf çerezlerden aşağı kalmayan yeni bir takip sistemini devreye sokup Chrome’da varsayılan haline getirdi. Kişisel verilerin toplanması ve çaldırılması konusunda çokça sabıkası bulunan Facebook son olarak Whatsapp kullanıcılarının verilerini kendisi açısından kullanılır hale getirme çabasındaydı. Internet’in diğer dev şirketlerinde de durum çoğunlukla farklı değil. Kişisel verilerden pek bir rant elde etme olanağı olmayan küçük ve orta büyüklüklerdeki şirketler dahi aç gözlü bir şekilde en fazla miktarda kullanıcı verisi toplayabilmek için çeşitli taklalar atıyor.

Internet üzerindeki bu rant kavgasında şirketler ve devletlerin çıkarları her zaman uyuşmasa da yapılan hamleler kullanıcılar aleyhine olmakta çoğunlukla ortaklaşıyor. Eğer bütün bu rant kavgasında Internet’i ve kullanıcıları olarak haklarımızı savunacaksak bizim de bütün bu rant kavgasına karşı ortaklaşmaktan başka şansımız yok.