Satranç körlüğü

Satranç körlüğü olarak tabir edilen durum, oyuncunun bildiği ve anladığı bir konumda basit bir hamleyi görmemiş olmasıdır. Bu bağlamda körlük (Gaf da diyebiliriz), hatadan farklıdır. Satrançta hatalı hamle pozisyonun yanlış değerlendirmesi sebebiyle yapılan hamledir yani oyun bilginizin ya da hesaplamanızın yetersizliğinden kaynaklanır. Yaptığınız hamleden beş hamle sonra bir piyon kaybediyor olmanız hata iken, bir hamlede vezirinizi rakip piyonun alacağı yere koymanız körlüktür.

Körlük genellikle zaman sıkışmasından, aşırı öz güvenden ve dikkatsizlikten kaynaklanır. Satranç körlüğü amatörlerin oyunlarında sıklıkla görünse de Dünya Şampiyonu seviyesindeki oyuncular da bazen körlük yaşarlar. Şimdi satranç tarihine geçmiş bazı körlüklere göz atalım.

Tigran Petrosian - David Bronstein 1956

1.c4 Af6 2.Ac3 g6 3.g3 Fg7 4.Fg2 0–0 5.Af3 c5 6.0–0 Ac6 7.d4 d6 8.dxc5 dxc5 9.Fe3 Ad7 10.Vc1 Ad4 11.Kd1 e5 12.Fh6 Va5 13.Fxg7 Sxg7 14.Sh1 Kb8 15.Ad2 a6 16.e3 Ae6 17.a4 h5 18.h4 f5 19.Ad5 Şh7 20.b3 Kf7 21.Af3 Vd8 22.Vc3 Vh8 23.e4 fxe4 24.Ad2 Vg7 25.Axe4 Şh8 26.Kd2 Kf8 27.a5 Ad4 28.b4 cxb4 29.Vxb4 Af5 30.Kad1 Ad4 31.Ke1 Ac6 32.Va3 Ad4 33.Kb2 Ac6 34.Keb1 Ad4 35.Vd6 Af5 Diyagram.

Petrosyan, merkezdeki güçlü atları, b dikeyindeki aktif kaleleri, alan avantajı ve manevra kabiliyeti nedeniyle tamamen kazanmış durumdaydı. Üstelik Bronstein son altı hamledir görünüşte zararsız at hamleleri yapmıştı. Ancak atın son hamlesi veziri istemekteydi. Beyaz konumunu daha da güçlendirmeye devam etti ve bu sebeple 36.Ag5?? oynadı ve rakibinin 36...Axd6 hamlesi ile veziri almasıyla birlikte terk etti 0-1.

Satrançta 68 tane iyi hamle yapabilir sonra da tahtadaki en kötü hamleyi bularak kendinizi mat edebilirsiniz ve büyük usta olmanız buna engel değildir. Aşağıdaki örnek bunun kanıtı niteliğindedir.

Alexander Beliavsky (2649) - Leif Erlend Johannessen (2427) 2002

1.d4 d5 2.c4 e6 3.Af3 Af6 4.Ac3 Fe7 5.Fg5 h6 6.Fh4 0–0 7.e3 b6 8.Fe2 Fb7 9.Fxf6 Fxf6 10.cxd5 exd5 11.b4 c6 12.0–0 a5 13.bxa5 Kxa5 14.a4 Fc8 15.Vc2 Fe6 16.Kfc1 Ad7 17.Ff1 Va8 18.Vd1 Kc8 19.g3 g6 20.Fg2 Fg7 21.Ae2 Vb8 22.Af4 Vd6 23.Ad2 Kca8 24.Ab3 K5a7 25.Ka2 Af8 26.Vc2 Fd7 27.a5 bxa5 28.Kca1 Vb4 29.Ad3 Vb6 30.Vc3 Ae6 31.h4 Fc8 32.Kxa5 Kxa5 33.Kxa5 Kxa5 34.Axa5 Fa6 35.Vb4 Fb5 36.Ab3 Va6 37.Adc5 Axc5 38.Axc5 Va1+ 39.Şh2 Va2 40.Ve1 h5 41.Ff1 Ff8 42.Ad3 Fd6 43.Şg2 Vc2 44.Ve2 Vb1 45.Vd2 Şg7 46.Fe2 Fc4 47.Af4 Fxf4 48.gxf4 Fb5 49.Vd1 Vf5 50.Ff3 Fd3 51.Şg3 Fc4 52.Şh2 Vf6 53.Şg3 Vf5 54.Vc1 Vd3 55.Şh2 Şh7 56.Vg1 Vc2 57.Fd1 Vd3 58.Ff3 Vc2 59.Şg3 Fe2 60.Fg2 Fd3 61.Va1 Fe4 62.Va7 Şg7 63.Ve7 Fxg2 64.Şxg2 Ve2 65.Vg5 Vd3 66.f5 Ve4+ 67.Şg3 Şh7 68.f3 Vb1 Diyagram.

69.Şf4?? Vb8# 0–1 Johannessen’e göre, her iki oyuncunun da bunun mat olduğunu anlaması birkaç dakika aldı. 

Yüzyılın körlüğü olarak tarihe geçen hamle ise Kasparov’u yenerek Dünya Şampiyonu olan Vladimir Kramnik’e ait. 2006 yılında Deep Fritz isimli satranç programına karşı oynadığı maçın ikinci oyunu belki de insan-makine savaşındaki en trajedik an olarak tarihe geçti.

Deep Fritz -Vladimir Kramnik 2006

1.d4 d5 2.c4 dxc4 3.e4 b5 4.a4 c6 5.Ac3 b4 6.Aa2 Af6 7.e5 Ad5 8.Fxc4 e6 9.Af3 a5 10.Fg5 Vb6 11.Ac1 Fa6 12.Ve2 h6 13.Fe3 Fxc4 14.Vxc4 Ad7 15.Ab3 Fe7 16.Kc1 0–0 17.0–0 Kfc8 18.Ve2 c5 19.Afd2 Vc6 20.Vh5 Vxa4 21.Axc5 Axc5 22.dxc5 Axe3 23.fxe3 Fxc5 24.Vxf7+ Sh8 25.Vf3 Kf8 26.Ve4 Vd7 27.Ab3 Fb6 28.Kfd1 Vf7 29.Kf1 Va7 30.Kxf8+ Kxf8 31.Ad4 a4 32.Axe6 Fxe3+ 33.Sh1 Fxc1 34.Axf8 Diyagram. Eşit olan bu konumda muhtemelen oyun berabere bitecekti.

Oysa Fritz bir hamlede mat istiyordu ve Dünya Şampiyonu o an bunu göremeyecek kadar kördü. 34…Ve3?? 35.Vh7# 1–0

Dünya Şampiyonu bir hamlede matı nasıl göremedi? Kramnik bu durumu “Çok garip, açıklayamıyorum” diyerek yanıtladı. Oysa bunun sebebi satranç öğrenirken beynimizin kalıpları kullanmasıydı. Beyaz vezirin f8’de bir at tarafından korunduğu (Yukarıdaki diyagramda olduğu gibi) yapı son derece nadir oluşur. Beyaz at bir şekilde g5 ya da f6’da olsaydı, Kramnik’in matı mikro saniyeler içinde görebileceği kesindi. Atın alışılmadık konumu Kramnik’in tehlikeyi görmesini engellemişti.