Bir telif hakkı kazası ve devletin telif politikası

Kültür ve Turizm Bakanlığı hafta başında sosyal medya hesaplarından müze kart ile ilgili bir gönderi yayımladı ^[0]. Üzerinde Galata Kulesi’nin bir gece fotoğrafını taşıyan müze kartlarını gösteren gönderiye ekli görselde önemlice bir detay sosyal medya kullanıcılarının gözünden kaçmadı: Görselin üzerinde silinmeye çalışıldığı açıkça belli olan bir stok görsel sitesinin filigranı yer alıyordu. Bakanlık ve/veya bu işleri yaptırdıkları ajans ilgili siteden normalde oldukça ucuza satın alabilecekleri bir görselin filigranlı halini indirmiş, üzerindeki filigranları temizlemeye çalışmış ve becerememiş, üstüne bu beceriksizliğin ayırdında olmadan ya da umursamayarak bu görseli telif haklarını korumakla birinci dereceden yükümlü bakanlığın sosyal medya hesaplarından paylaşmıştı.

Bu vakanın ardından çeşitli bakanlıklar ile devlet kurumlarının sitelerinde kullandıkları görsellerin kaynaklarının nereler olduğunu biraz kurcaladım. Gerek devlet kurumlarının gerekse de bakanlıkların web sitelerinde çeşitli ücretli servislerden stok görsel kullanımı oldukça yaygın. Bu görsellerin kullanım haklarının usulüne uygun temin edilip edilmediği bir tartışma. Bir diğer tartışma ise neden stok görsel kullanıldığı. Mesela Kültür Bakanlığının elinde Galata Kulesi’nin Müze Kart üzerinde kullanılabilecek nitelikte bir fotoğrafı yok mudur? Ya da başta Kültür ve Turizm Bakanlığı olmak üzere bakanlıklar ve kurumların ister fotoğraf olsun ister video isterse de illüstrasyon, görsel içerik üretmekten sorumlu birimleri yok mu?

Devlet kurumları stok görsel kullanımı dışında hem kendi bünyelerinde çeşitli görsel içerikler üretiyor hem de anlaşmalar yoluyla ürettiriyor. En temelinde kamunun vergileri ile üretilen bütün bu içerikler kime ait? Sitesine bir kullanıcı sözleşmesi ya da benzer bir metin koyan devlet kurumlarının hemen hepsinin metinleri “Her hakkı saklıdır” ya da benzeri bir ifade içeriyor. Kimden saklı bu her hak? Vergileri ile bütün bu işleri finanse eden kamudan mı?

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK); alıntılar, haberler, eğitim ve şahsi amaçlarla kullanım için belirli istisnalar içeriyor. Üstelik bu istisnalar salt devlet kurumları tarafından üretilen içerikler için de değil. Ancak söz konusu istisnaların kullanımı dahi pratikte çok mümkün olmayabiliyor.

Devlet kurumlarının sitelerindeki görsellere dair bir diğer mesele ise atıf. Hemen hiçbir sitede ne görseli meydana getiren kişiye dair ne de görselin haklarının kime ait olduğuna dair bir atıf bulmak mümkün değil.

Bütün bunlar kamunun kaynakları ile üretilen içeriklerin makul bir şekilde ve düzgün bir atıfla kullanılabilmesinin önünde engel teşkil ediyor. Kamunun kaynakları ile üretilmiş içeriklerin kamunun her türden kullanımına açık olarak ve içeriği üretene düzgün bir atıf da içerecek şekilde yayımlanması mevcut telif sistemi içinde getirilebilecek makul çözümlerden biri. Hem eseri meydana getireni gizlemeyen hem de içeriklerin tüm hakkını gerçek sahibi olan kamuya verecek böyle bir çözüm üzerine daha fazla konuşmamız gerek.

[0] Arşiv kaydı: https://archive.ph/8lTa9