31 Temmuz 2021 23:50

Bir insanı tanımak, bir kadın edebiyatçıyı: Şükûfe Nihal Başar

Fotoğraf: Kültür Bakanlığı

PAZAR
Paylaş

"Topla eteklerini yerlere sürünmesinRüzgâra cilvelenen tülleri görünmesinKöşede kar içinde can veren çocuklar var...

Süzülerek çıkarken bir barın kapısındanHaberin yok yurdumun eleminden, yasındanKöşede kar içinde can veren çocuklar var…”

Bu dizeler Şükûfe Nihal Başar'ın “Duymayan Kadına” adlı şiirinden.

Şükûfe Nihal Başar adını duymam çok eski yıllara uzanmıyor. Önceki yıllarda duymamış olmak, eserlerini okumamış olmak benim cehaletim, benim eksikliğimdi. Adını yanlış anımsamıyorsam ilk kez “Mor Kitaplık Şükûfe Nihal'in tüm eserlerini derleyip kitaplaştırdı” başlıklı haberle Bianet’te görmüş, duymuş, ‘daha sonra araştırılıp okunacak’ notuyla sonraya bırakmıştım.

Kısa bir süre önce bir kez daha sinema araştırmacısı Yalçın Özgül’ün “Edebiyattan Sinemaya: Sinemamızda Edebiyat Uyarlamaları” kitabını baskıya hazırlarken gördüm, yaşam öyküsü bir kez daha ilgimi çekti. Kitaplarını edinmek, okumak notuyla yaşam öyküsünü araştırmaya başladım; edindiğim bilgileri sizinle de paylaşmak istedim. Tanıdığımız her yeni insan, yeni bir dünya demekti. Üstelik bu sanatçıysa ve erkek dünyasında zoru başarmış bir kadın sanatçıysa çok daha kıymetliydi.

1896 - 1973 yılları arasında aramızda olan Şükûfe Nihal Başar 1919-1960 yılları arasında şiir, öykü, roman ve gezi notları yayınlamış bir edebiyatçımızdı. Zoru başarırken ardında yedi şiir, bir öykü kitabı, biri tefrika halinde yayımlanmış altı roman ve iki gezi kitabı bırakan üretken ve öncü bir kadın edebiyatçıyı tanımak, dünyasına girebilmek tanıyabilmek o kadar da kolay değil. Bazen bir insanı, tanımak, anlamak için bir ömür gerekir.

Böyle bir kadın edebiyatçıyı tanımaya, anlamaya çalışmak da, ondan söz etmek de kıymetli olduğu kadar heyecan verici.

Toplumsal belleğimizin sık sık iğdiş edilmesi, bilgilerin kuşaktan kuşağa aktarılamaması bu tür bilgi-tanıma eksiklikleri de yaratıyordu ne yazık ki.

YAŞAM ÖYKÜSÜNDEN NOTLAR

Adının yanında “Öğretmen, Şair, Yazar, Eylemci (aktivist)” yazan, 1896'da İstanbul'da İstanbul’da Yeniköy’de doğan Şükûfe Nihal Başar ilk eğitimini babasının memuriyette bulunduğu Şam’da, orta eğitimini Selanik, Beyrut ve İstanbul’da tamamlar. Evde, özel hocalardan edebiyat, Farsça ve Arapça dersleri alır.

Anne tarafından soyu, Fatih’in baş ressamı Nakkaş Mehmet Efendi’ye dayanır. Babası, Sultan V. Murad’ın başhekimi Emin Paşa’nın oğlu Eczacı Miralayı Ahmet Bey’dir.

Şukufe Nihal, babasının evde düzenlediği toplantılarda tanıdığı devlet adamları, şairler ve yazarlardan etkilenerek erken yaşta toplumsal sorunlara ilgi duyar; Bir yandan da şiir ve makaleler yazmaya başlar.

Şükûfe Nihal’in yayınlanan ilk yazısı, Ağustos 1909’da İttihat gazetesinde ve Eylül 1909’da Mehasin’de yer alan kadınların eğitimiyle ilgili bir açık mektuptur. “Başta Emine Semiye olmak üzere devrin kadın kalemleri arasında ilgi gören bu yazı, sanatçının kadın sorunları ve hakları konusuna duyarlı bir kişilik olacağının ilk göstergesiydi. Haziran 1923’te kurulan, Türkiye Cumhuriyeti’nin ve Türk kadınlarının ilk siyasal yapılanması olan Kadınlar Halk Fırkası’nın genel sekreteriydi. Başkanlığını Nezihe Muhittin’in yaptığı fırka, genç Türkiye Cumhuriyeti’nde partileşme başlamadığı ve kadınların siyasal hakları olmadığından hükümet tarafından kabul görmeyerek derneğe dönüştürüldü. Bu girişim, Şükûfe Nihal’in Türk kadınının siyasal haklarını kazanmasındaki katkılarını göstermektedir.”

16 yaşındayken annesinin isteğiyle evlendikten sonra İnas Darülfünunu'na (Kadın Üniversitesi) girer. İnas Darülfünunu ile Zükur Darülfünunu'nun (Erkek Üniversitesi) birleşmesinin gündeme gelmesiyle kız öğrencilere diğer okulun derslerini alma olanağı tanınır. Şukufe Nihal, bu olanağı değerlendirerek 1919'da Zükur Darülfünunu Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü'nü bitirerek “Türkiye'nin ilk üniversite mezunu kadını” olur.  

İlk eşi, eğitimci ve ders kitapları yazarı Mithat Sadullah (Sander) Bey’di. 1912-1915 yılları arasında süren bu evliliğinden bir oğlu (Necdet Sander), İstiklal Savaşı yıllarında politikacı Ahmet Hamdi (Başar) Bey’le yaptığı ikinci evliliğinden bir kızı olur. (Günay Alok)

Bezmiâalem İnas Sultanisi’nde ve Vefa Sultanisi’nde coğrafya öğretmenliği Nişantaşı, Kandilli ve Kadıköy Kız liselerinde edebiyat öğretmenliği yapar.

Kurtuluş Savaşı sırasında Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin önde gelen isimlerinden biri olur,  Şukufe Nihal. Evinde yaptığı toplantılarda milli mücadeleye destek olmaları için kadınları teşvik eder. Ünlü Sultanahmet Mitingi'nde Halide Edip Adıvar'ın yanında duran Şukufe Nihal, Fatih Mitingi'ndeki konuşmasıyla kalabalığı etkiler, coşturur. 

Cumhuriyetin ilanından sonra, kadınların siyasi haklarını kazanması için mücadele eden Türk Kadınlar Birliği'nin kurucuları arasında yer alır. 1925 - 1927 arasında yayımlanan Türk Kadın Yolu adlı derginin yazarları arasındadır. Emekliliğine kadar İstanbul’un değişik liselerinde edebiyat, tarih, coğrafya öğretmenlikleri yapar.

EDEBİYATÇI KİMLİĞİ

Yazmaya küçük yaşlarda başlayan, iki evlilik yapan ve 1950’lerin sonunda ikinci eşinden ayrılan yazarın kullandığı imzalar da buna göre değişir. ‘Şükûfe Nihal’ adıyla yazmaya başlar, Mithat Sadullah Bey’le evliliği sırasında ‘Şükûfe Nihal Mithat’, Ahmet Hamdi Başar’la evliyken de ‘Şükûfe Nihal Başar’ imzasını kullanır. Edebiyat tarihlerinde ve kitaplarında ‘Şükûfe Nihal Başar’ olarak yer alır. Gazete ve dergilerdeki yazılarında ve eşinden ayrıldıktan sonra ‘Şükûfe Nihal’ bazen de ‘Nihal’ ismiyle yazar. Edebiyat dünyasında ‘Şükûfe Nihal’ olarak tanınmak ister.

Edebiyatçılığıyla ilgili şu notlar vardır yazılı bilgiler arasında: “Başlangıçta Tevfik Fikret'in etkisinde aruz ölçüsüyle şiirler yazarken zaman içinde Milli edebiyat akımının ilkelerine uygun olarak hece ölçüsünü kullanmaya başladı. Devrinin tüm şairleri gibi Edebiyat-ı Cedide, Fecri Ati ve Milli edebiyat akımı arasında sıkıştı kaldı.”

Haftaya; Kalp kırığı büyük aşkları… Köşklerde başlayıp bir huzurevi odasında biten yılları… 

Kaynakça:

- www.haberturk.com

- /www.biyografya.com

- Prof. Dr. Hülya Argunşah’ın madde yazım bilgileriyle; http://teis.yesevi.edu.tr

- https://gaiadergi.com

- https://pazartesi14.com

YAZARIN DİĞER YAZILARI
Sefer Selvi Karikatürleri
Evrensel Gazetesi Birinci Sayfa