Reklam tuzakları çoğalırken

Çocuklar giderek daha erken yaşlarda dijital teknolojiyle karşı karşıya kalıyorlar. Geçmişte çocukların karşısına televizyonun ve televizyon için hazırlanmış kötü yayımların çıkması bir sorundu. Bu kötü yayımlarla birlikte çocuklara yönelik olarak hazırlanmış reklamlar da çoğaldı ve kocaman bir sorun yumağı oluştu.

Bu sorun yumağı günümüzde daha da büyük ve karmaşık. Çocuklara yönelik olarak hazırlanmış reklamların önüne çıkarılan her engel, yeni yolların denenmesi ve sorunların çeşitlenmesine yol açıyor. Artık reklam diye anılmayan yollar kullanılıyor. Bunların çoğu elle tutulur değil ve dağıtımları gazete, afiş gibi yollarla yapılmıyor. Tıpkı televizyon yayımları gibi her yere sızabilecek yollar kullanılıyor. Günümüzde çocuklara internet aracılığıyla ulaşmak çok kolay. Bunun için ille bilgisayar da gerekmiyor. Çocukların karşısına neredeyse doğar doğmaz ve ısrarla çıkarılan cep telefonları bu iş için çok uygun.

Çocukların bilgisayar ve cep telefonlarına ne kadar zaman harcadığına ilişkin araştırmalar işin ciddi olduğunu gösteriyor. Kimi ülkelerde 8 yaş altındaki çocuklar günde iki saat, 8-12 yaş arasındakiler ise dört saatten fazla zamanı ekran karşısında geçiriyorlar. Covid-19 salgınıyla birlikte bu sayıların daha da arttığını da eklemek gerek.

Çocukların ekran karşısına geçmesiyle birlikte reklam yağmuru başlıyor. Eskiden çocuklar için hazırlanmış ve içeriği çok iyi olan bir yayının arasına konulan reklamlar ciddi bir sorundu. Türkiye’de çizgi filmi izleyen çocukların karşısına her arada 10, hatta 20 dakika boyunca reklam çıkarılabiliyordu.

Günümüzde ise reklamlar çok daha farklı yollardan çocuklara ulaştırılıyor. Özellikle çocuklar için üretilmiş programlar dünya çapında, çoğu zaman ücretsiz birer cep telefonu uygulaması olarak dağıtılıyor. Bu programlar çocuklar için çok çekici olacak şekilde profesyoneller tarafından tasarlanıyor. Tıpkı televizyon programları, çizgi filmler gibi cep telefonu uygulamaları da çocuklara yönelik yayımlar olarak görülmeli.

Çoğunlukla bir oyun olarak tasarlanan bu programlar ilk bakışta ciddi bir sorun içermiyor. Sorun olup olmadığını anlamak için biraz zaman harcamak gerekiyor. Bir çizgi filmin içeriğinin ne olduğunu anlamak için nasıl oturup izlemek gerekiyorsa, bir cep telefonu oyununun ne içerdiğini anlamak için bu oyunu baştan sona kullanmak gerekiyor.

Çocuklar için üretildiği ve içeriğinin eğitici olduğu söylenen bir uygulamayı incelemek yararlı olabilir. Bu oyunda bir hastane ortamı var ve çocuklar hekim rolünü oynayabiliyorlar. Tıpkı diğer uygulamalarda olduğu gibi renkler, sesler ve karakterler çok ilgi çekici. Oyun heyecanla sürerken birdenbire bir balon ortaya çıkıyor ve oyun duraklıyor. Balonda bir reklam var. Bu başka bir oyunun veya bir oyun paketinin reklamı. Bu balon çok rahatsız edici çünkü oyunu duraklatıyor ama kolayca kapatılamıyor. Balonun kapatılmasını sağlayan bir çarpı işareti var ama zor görünecek bir yere yerleştirilmiş. Oyun oynayan çocuk için balondan kurtulmanın en kolay yolu, satın alma düğmesine basmak.

Öte yandan, bir ürünün doğrudan satılmasını sağlayan balon vb. içermeyen ama örtük reklam taşıyan uygulamalar da var. Bu tür uygulamalar, çocukların bir ürün veya markayla kuşatılmış bir dünya içerisinde gezinmesini sağlayacak şekilde tasarlanıyor. Yani reklam doğrudan değil, dolaylı olarak yapılıyor.

Çocuklara yönelik uygulamalar üreten şirketler çok büyük kazançlar elde ediyorlar. Bu şirketlerin müşterileri de büyük şirketler. Ne uygulama üreticileri, ne de çocuklara yönelik reklamlar yapan şirketler var olan gidişi değiştirmek niyetinde. Bu uygulamaların dünya çapında pazarlanmasını sağlayan, artık neredeyse tekelleşen büyük şirketler de çocukların yararını öncelikli tutmuyor.

Çocukların reklam tuzaklarıyla baş başa bırakılması elbette ki, kabul edilemez. Tek çözüm, çocuklara yönelik olarak tasarlanmış bilgisayar oyunları ve cep telefonu uygulamalarının hem ana babalar ve öğretmenler, hem de çocukların yararını öncelikli tutan kuruluşlar tarafından takip edilmesi.