Diktatörlüğe ve savaşa karşı derslik direniş: Académica

Ajax’ın geçen haftaki Benfica maçı öncesi yayınladığı, iki kulübün sadece ülkelerinin değil tüm kıtanın futbol tarihine damga vurduğunu gösteren video epey beğeni topladı. Lizbon’da 118 yıl önce bugün kurulan Benfica, videoda da görebileceğimiz üzere en parlak yıllarını 1960’larda yaşadı. Brezilyalı Otto Gloria’nın kurduğu temelin üzerine Macar Béla Guttmann’ın dokunuşları 1961 ve 1962’de Kartalları Avrupa’nın bir numarası yaptı. 1963, 1965 ve 1968’de ise finalde kaybettiler. 1960’lar boyunca lig şampiyonluğunu sadece iki kez Sporting’e kaptıran Benfica, ezeli rakibiyle arasındaki farkı bu dönemde açtı.

Benfica’nın altın yılları Portekiz için zor yıllardı. İmparatorluk döneminden kalma Afrika sömürgeleri Angola, Mozambik ve Gine’deki bağımsızlık rüzgarlarını dindirmek adına 1961’de başlayan savaş, ülkedeki ekonomik ve sosyal huzursuzluğu zirveye çıkardı. Portekizliler, Fransa, Almanya, İsviçre, Brezilya, ABD gibi ülkelere göçerken ülke nüfusu 19. yüzyılın başından bu yana ilk kez azaldı.

30 küsur yıldır ülkeyi yöneten Salazar aslında tıpkı Franco gibi futboldan nefret ediyordu. Ve yine Franco’nun Real Madrid’e duyduğu zoraki yakınlık gibi Salazar da Benfica’yı yalnızca “en önemli propaganda aracı” olduğu için değerli görüyordu. Benfica başarılarını tamamen Portekizli oyuncularla oynayarak elde ediyordu. Üstelik Mozambikli Eusebio ve Coluna’nın varlığı başarılı entegrasyonun ve Afrika’da bağımsızlık isteyen, savaş halinde oldukları “teröristler”in ihanetinin kanıtı olarak sunuluyordu. Gerçi Eusebio, göç dalgasına katılarak Real Madrid’e transfer olmak istemiş ancak Salazar onun “milli bir varlık” olduğunu söyleyerek gidişine izin vermemişti.

Afrika ülkeleri 1966 Dünya Kupası’nı boykot ederken gol kralı Eusebio, Portekiz’i üçüncülüğe taşıdı. Ülkede bir yanda büyük bir mutluluk vardı bir yanda ise protestolar. Afrika’daki savaşı da hedefine alan halk muhalefetinde üniversiteler önemli rol oynuyordu. Gençlik, siyasi gerekçelerin yanında üniversitede başarısız olmaları durumunda “Afrika görevi” adı altında 4 yıl askere alınmalarına öfkeliydi.

Dünyanın en eski ve prestijli üniversitelerinden birine ev sahipliği yapan Coimbra şehri diktatörlük karşıtı muhalefetin kalesiydi. Üniversite öğrencilerinin forma giydiği Académica kulübü bu muhalefetin futboldaki sesiydi. Üstelik ‘60’lar boyunca kulüpte forma giydikten sonra Afrika’daki direnişe katılan öğrenciler de vardı ve onların ilişkileri savaş karşıtlığını hareket içinde daha güçlü bir damar haline getiriyordu. 1968’de beyin kanaması geçiren Salazar’ın görevlerini devralan Marcelo Caetano’nun 1969’da üniversiteye ziyareti haftalar süren işgal ve protestolara neden oldu. Haliyle Académica maçları gençliğin öfkesinin tüm ülkeye duyurulduğu bir araç haline geldi. 1969 Portekiz Kupası yarı finalinde Académica, Sporting Lizbon karşısına geleneksel siyah forması yerine beyaz formayla birlikte protesto ve yas anlamına gelen siyah pazubentlerle çıktı. Muhalefetin en ihtiyaç duyduğu dönemde Académica, Sporting’i eledi ve finalde Benfica’nın rakibi oldu. 22 Haziran’da tarihi Jamor Stadyumu’nda oynanacak final büyük protestolara sahne olacağı için televizyon yayını iptal edildi. Coimbra’nın öğrencileri grev coşkusuyla hazırlandıkları finalde Benfica taraftarlarına binlerce siyasi döviz dağıttı. Radyodan maçı dinleyenler Académica taraftarlarının “Herkes için parasız eğitim”, “Daha iyi eğitim daha az polis”, “Tutuklu öğrenciler serbest bırakılsın” gibi tezahüratlarını duyabiliyordu. Siyah pazubentli beyaz formaları engellendiği için seremoniye siyah cüppeleriyle çıkan Académica, 1. dakikada öne geçse de Benfica kupayı uzatmada Eusebio’nun golüyle kazandı. Yine de görev tamamlanmış, Académica amacına ulaşarak diktatörlük karşıtı muhalefete moral sağlamıştı. 1969 sonrası muhalif hareket giderek güçlendi, Afrika’da savaş kötüye gitti ve 1974’te “Karanfil Devrimi”le diktatörlük yıkıldı. İlerici güçlerin uzun vadede devrimin kazanımlarına sahip çıkabildiği söylenemez ancak Académica’nın öğrenci/futbolcuları somut politik hedeflere bağlanırken kendi ülkesinin savaşını da hedef alabilen muhalefetin nasıl yapılacağını herkese gösterdi.

Not: Académica ve Coimbra öğrencilerinin bu direnişi 2008’de “Futebol de Causas” adıyla belgesel haline getirildi.