Newroz 2022

Adalet ve Kalkınma Partisinin iktidarda olduğu yıllarda, Türkiye’de devletin yapı ve işleyişine ilişkin önemli değişiklikler yaşandı. Siyasal alanda radikal dönüşümler hayata geçirildi. Milli Görüş geleneğinden kısmi bir ayrışmayı temsil eden bu çizgi, hem içinden çıktığı kitle tabanının güvenini korumak hem de diğer kesimlerden destek alabilmek için simgesel siyasetin imkanlarından sıkça yararlandı.

Erdoğan yönetimi, 2000’li yılların ilk yarısında, Türkiye’de Kürtlerin siyasal mücadelesinde önemli bir yeri olan Newroz konusunda, kendisinden önce izlenen devlet politikasını herhangi bir değişiklik yapmaksızın izledi. Kültür Bakanlığı öncülüğünde ve mülki idare amirleri uygulayıcılığında yürütülen ‘resmi kutlama’lar aynen sürdürüldü. Halkın Newroz’u kutladığı alanın birkaç kilometre uzağında valiler Nevruz ateşi üzerinden atladı, öğrenciler önlükleriyle kutlama ortamlarına taşındı, devlet bütçesinden Nevruz pilavları dağıtıldı. Her yıl, Newroz kutlamasına izin verilip verilmeyişi, verilen meydanın kent merkezine uzaklığı, iktidarın Kürt meselesine yaklaşımını yansıtan önemli bir veri kaynağı oldu.

Gözaltılar, seyahat engelleri içinde tedirginlikle kutlanan Newrozlar unutulmadı; diğer yandan 2015 yılında Diyarbakır Newroz alanında Sırrı Süreyya Önder’in Abdullah Öcalan’ın yazdığı mektubu okumasında olduğu gibi iyimser arayışlara bağrını açtığı kutlamalar da yaşandı.

* * *

Newroz, Nevruz, Noruz, Navrız ve benzer söylenme biçimleri ‘yeni gün’ anlamını taşıyor. Ortadoğu ve Asya’nın pek çok ülkesinde doğanın uyanışı, bolluk ve bereket dilekleriyle karşılanıyor. Tarihsel boyutuna ilişkin vurgularda küçük farklar görülse de bereket dileği ve iyimser bir yeniden başlangıç temasının bu bayramın tarihsel/toplumsal harcında özel bir yeri var.

Newroz, Türkiye’de Kürt muhalefetinin kültür eksenli siyasal mesajını içinde ürettiği ve kitlesine yaydığı bir kutlama oldu. Newroz efsanesinin temel figürleri olan Kawa ve Dehak ile bunlar arasındaki mücadele teması Kürt kitlelerinin siyasal mobilizasyonunu derinden etkiledi. Newroz başlangıçta “teröristlerin bayramı” olarak nitelenip yasaklar ve şiddet uygulamaları ile karşılandı; 1990’ların ortalarından itibaren ise devlet destekli resmi kutlamalarla ‘rol çalınmak’ istendi. Cumhuriyet’in ilk yıllarında resmi kutlama listesine girmiş ancak yerini koruyamamış olan bayram, Kürt muhalefetinin bu gelenekten Kürtlük bilincini yeniden üretmek için başarıyla yararlanması nedeniyle devlet destekli kutlamalar listesindeki yerine tekrar döndü.

Türkiye’de Kürt varlığını ve muhalefet dinamiklerini kitlesel bir biçimde yansıtma yeteneği olan Newroz, başından itibaren tekçi devlet söylemine ve hegemonyasına alternatif sağlayan bir mecra oldu. Başta Diyarbakır’da yapılan merkezi kutlama olmak üzere Newroz kutlama alanları bir gün için dahi olsa sunduğu serbest ifade ve özgürlük ortamı yanında, Kürtlük bilincini yükselten bir ‘Hayat Bilgisi rehberi’ işlevi gördü. Kürt halkının siyasal mobilizasyon düzeyini ilk elden göstermesi yanında, Kürt siyasetine saygın ve etkili bir ifade alanı sağladı.

* * *

2022 Newroz’u HDP üzerindeki müthiş baskı, ekonomik kriz, derin yoksulluk ve yanı başımızdaki savaş günlerinde kapımızı çaldı. Newroz kutlamaları bu yıl 15 Mart’ta Şırnak’ın Beytüşşebap ilçesinde başladı. 21 Mart Pazartesi gününe dek pek çok il ve ilçede “Şimdi Kazanma Zamanı - Dem Dema Serkeftinê ye” belgisiyle kutlanmaya devam edecek.

‘Kürdistan İttifak Çalışma Grubu’ tarafından bu yılın kutlamalarına ilişkin Diyarbakır’da yapılmış olan açıklamada, bir yandan Newroz’un Kürt halkının hafızasındaki yeri ve önemi ifade edilirken, diğer yandan Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik saldırısı ve Ortadoğu bölgesindeki uzatmalı vekalet savaşları hatırlatılarak barış çağrısı yapılmıştı. Ayrıca Abdullah Öcalan’a yönelik tecrit politikasına ve ana dilde eğitim hakkına dikkat çekilerek, bu konularda adım atılması talep edilmişti.

Her zaman olduğu gibi bu yıl da Kürt siyasetinin gündem ve dinamikleri Newroz kutlamalarında yansıtılacak. HDP üzerindeki yoğun baskı ve ötekileştirmeye karşı Newroz alanları bir kez daha kolektif arzunun, özlenen geleceğin ifade edildiği bir mecra olacak. Yıllardır olduğu gibi bu yıl da, Newroz vahasında genç-yaşlı, köylü-kentli, eğitimli-eğitimsiz, partili-partisiz bir kitle mücadelenin sürmekte olduğunu halayları, şiir ve türküleriyle gösterecek. Katılımcılar en güzel giysileri, ortak hayalleri ve coşkuyla geldikleri alanlarda hem düş ortaklarını görecek hem de kendi aynalarında bir ısrarı görünür kılacak. Yazılı olmayan bir hayat bilgisi kitabı gelecek kuşaklara bir kez daha elden teslim edilecek.

Newroz pîroz be!

* Demirer, Yücel (2012). Tören Simge Siyaset: Türkiye’de Newroz ve Nevruz Şenlikleri. Ankara: Dipnot Kitabevi.