Telif lobilerinin yeni hamlesi: SMART yasa taslağı

ABD’de şu sıralar yeni bir telif yasası önerisi gündemde. Demokrat Senatör Patrick Leahy ve Cumhuriyetçi Senatör Thom Tillis’in Senatoya birlikte sundukları kanun taslağının kısa adı SMART. Adını uzunca telaffuz edecek olursak “Hak Teknolojilerini Geliştirme Yollarını Güçlendirme Telif Yasası” olarak çevirebiliriz. Bu sempatik görünen kısaltmanın ve laf salatası gibi görünen uzun adın altını biraz eşeleyince telif tekelleri ve lobilerinin her fırsatta ısıtıp önümüze koyduğu yükleme filtreleri çıkıyor.

Yükleme filtreleri, kullanıcılar tarafından içerik yüklenen sitelerde içeriğin daha yüklenme aşamasında bir telif veri tabanı ile otomatik olarak karşılaştırılarak bir telif ihlali tespit edilirse bu aşamada engellenmesine verilen ad. İlk bakışta “işe yarar” gibi görünen bu yaklaşım pek çok yanı ile sorunlu. Öncelikle bu otomatik filtrelerin bağlamı algılamasının bir yolu yok. Filtrelerin bir içeriğin telif ihlali mi yoksa adil kullanım mı, ya da izin alınmış bir kullanım mı ayırt etmesinin bir yolu yok. Böyle bir yol olmadığı için de tüm diğer haklı kullanımlar da daha yükleme aşamasında telif devlerinin lehine engellenecek. Üstelik bu tip filtreleri pratikte uygulayan Youtube gibi örneklerde de kolayca görülebileceği üzere filtrelerin yeterince büyük telif şarlatanları tarafından içerik üreticilerinin aleyhine kullanılmasının önüne de bir engel konmuyor. Bu tip şarlatanlıklarla karşılaşan küçük içerik üreticisinin ise itiraz olanağı dahi genellikle olmuyor. Bütün bunlara ek olarak otomatik filtreler telifin sansür amaçlı kullanımını da otomatikleştirme potansiyeline sahip.

Hatırlayanlar olacaktır, Avrupa Birliği telif lobilerinin de etkisiyle üç yıl önce Dijital Tek Pazarda Telif Direktifi’ni kanunlaştırmıştı. Direktife dair tartışmalar “link vergisi” olarak anılan 15. madde ve bugün ABD’de SMART yasa taslağı ile tartışılmakta olan yükleme filtrelerini zorunlu kılacak olan 17. maddede odaklanıyordu. Direktifin en azgın savunucularından AP Milletvekili Axel Ross, tartışmalar sürecinde madde 17’nin yükleme filtrelerini zorunlu kılmayacağını defalarca kez iddia ettikten sonra taslağın yasalaşmasının ardından madde 17’nin işleyebilmesi için yükleme filtrelerinin zaruri olduğunu itiraf etmişti.

AB’nin telif direktifi tartışmaları sırasında telif tekellerinin temsilcilerince bile açıktan savunulamayan yükleme filtreleri, şimdi ABD’de SMART yasa taslağı ile yeniden ve bu kez daha açıktan önümüze konuyor. Cumhuriyetçisiyle demokratıyla, senatörler başta ABD film endüstrisi olmak üzere telif tekellerinin çıkarlarının her durumda korunmasında anlaşıyor.

Taslak ABD’de tartışılmakta olsa da eğer yasalaşırsa Internet’in mevcut yapısı nedeni ile tıpkı Dijital Binyıl Telif Yasası gibi tüm dünyayı etkileyeceği açık. Bu nedenle tartışmayı ABD ile sınırlı tutmamak da önem taşıyor. Creative Commons, Cloudflare, EFF ve Internet Archive gibi çeşitli kurum, grup ve siteler kimi ortak bir metne imzacı olarak, kimi ise kendi detaylı açıklamaları ile taslağa daha şimdiden karşı çıkmaya başladı bile. Tüm Internet kullanıcılarını o ya da bu düzeyde etkileyecek bu yasa taslağına karşı çıkanların seslerine ses katmak gerek.