Tekelci kapitalizmin günah keçisi: Elon Musk

Elon Musk’ın Twitter’ın yüzde 9 civarında hissesini satın alması ile başlayan tartışma, Twitter yönetim kurulunun Musk’ın 44 milyar dolar civarındaki teklifini kabul edeceğini açıklamasının ardından iyice hararetlendi. Eğer denetleyici kurumlardan bir itiraz gelmez ya da taraflar anlaşmadan caymazlarsa farklı sermaye gruplarının çeşitli miktarlarda hisselerle ortak olduğu Twitter; tek bir kişinin, Elon Musk’ın malı haline gelecek. Denetleyici kurumlardan özel bir itiraz beklenmiyor. Musk’ın caymasını zorlaştırmak için anlaşmaya 1 milyar dolarlık bir cayma bedeli konduğu gelen bilgiler arasında.

Musk; sosyal medyayı, medyayı ve mali gücünü iyi kullanan bir spekülatör. İhtiyaçlarına uygun olarak kimi zaman bir ürünü pazarlama için, kimi zaman hayata geçirmeyeceği hiç var olmayacak bir ürünü pazarlama için, kimi zaman ise hisse fiyatlarına müdahale için kullanmayacağı yöntem, atmayacağı takla yok Musk’ın. Kişiselleştirilmiş reklam satışı açısından bakıldığında kâr oranı pek de yüksek olmayan Twitter’ı neden satın almak istediği de bu nedenle biraz büyükçe bir soru işareti. Musk’ın kendi beyanlarına inanacak olsak 90’ların Internet’inin özgürlükçü yaklaşımının yılmaz savunucusu kendisi. Yerseniz. Musk’ın bugüne kadarki pratiği “Bu satın almanın kendisinin dahi spekülatif olduğu ve cayma bedeline rağmen vaz geçilebileceği” iddialarını bile olasılık dışı bırakmamızı zorlaştırıyor. Öte yanda Twitter; Musk’ın politikaya müdahalesini ve spekülasyon gücünü arttırmak için kullanılmaya oldukça müsait bir araç. Twitter satın alması ile ilgili bütün bu riskler Musk gibi kapitalizmin başarılı bir karikatürü olarak tarif edebileceğimiz bir karakterde birleşince yükselen sesler de çok oluyor.

Bir sosyal medya şirketinin çıkarları dönemsel olarak birbirleri ile çelişen farklı sermaye gruplarının temsilcisi konumundaki yönetim kurulu üyeleri tarafından yönetilmesi ile tek adam yönetimi arasında hiç fark olmadığını iddia edecek değilim elbette. Ancak çözümü farklı sermaye gruplarının çelişkilerinde, yine o ya da bu düzeyde farklı sermaye grupları tarafından şekillendirilecek denetim aygıtlarında bulup da bunun ötesini göremiyorsak buraya bazı notlar ve hatırlatmalar düşmek gerek.

Internet’in ilk yıllarındaki irili ufaklı çok şirketli yapısının bugün bir avuç sermaye grubunun kontrolünde kendi iç çelişkilerinden azade olmamakla birlikte neredeyse monolitik sayılabilecek bir yapıya dönüşmesi kazara gerçekleşen bir olgu ya da bir tesadüf değil, kapitalizmin ta kendisiydi. O ilk yıllardaki şirketlerin çoğu diğerleri tarafından ya yutuldular ya da batırıldılar. Dijital dünyanın büyük oyuncularına kıyasla çok daha küçük bir şirket olmakla birlikte Twitter’ın bile birleşmeler ve satın almalar yoluyla yuttuğu şirket sayısı altmış yedi. Musk’ın Twitter’ı yutmasına olsa olsa kapitalizmin bu eğiliminin devamı denebilir.

Aynı eğilim dijital dünyanın bize doğru bakan yüzünde başka bir şekilde kendini gösterdi: Sıradan kullanıcılara ait her türden dijital içeriğin şirketlere aktarılması… Her şeyimizin öncelikle kendi cihazlarımızda var olduğu ve depolandığı bir dönemden her şeyimizin öncelikle teknoloji devlerinin cihazlarında var olduğu ve depolandığı bir düzene geçeli epey oldu. Öyle bir düzen ki bu yıllar yılı ürettiklerimizin, yazıp çizdiklerimizin silinmesi ya da silinmemesi şirketlerin kapalı kapılar arkasında belirlediği ne idüğü belirsiz kurallara tabii. Verilerimiz, üretimlerimiz, içeriklerimiz bize ait olmaktan çıkıp tek adamlısıyla çok ortaklısıyla giderek sayıları azalan, sayıları azaldıkça da büyüyen sermaye gruplarının malı haline geldi. Yine aynı sermaye grupları medya ve sosyal medyada da pay ve dolayısıyla da söz sahibi. Hemen her alandaki denetim mekanizmaları ve kurallar ise çoğunlukla kağıt üzerinde bir formalite ya da cezalandırılanların çok da umursamayacakları miktarlardan ibaret bir aldatmaca.

Bütün bu tartışma içinde Musk kendi cebini doldurmaya çalışan bir kapitalist de peki diğerleri değil mi? Musk çok olsa kapitalizmin daha az tek adamlı ve “daha denetimli” biçimlerinin kendini akladığı bir günah keçisi olabilir. Öte yanda ise insanlığın çıkarları ne bu biçimde bir kapitalizmle ne de Musk gibileri ile ortak.