Taçsız krallar

“Sana yaralı bir yürek vaat ediyorum şimdi, yanında ömrümü. Unutulmuş sözcükler, kayıp kentler, saplanmış bıçaklar ve hep ikinciliklerle dolu ömrümü...”

Satranç tarihi boyunca şampiyonlar doğal olarak hem kendi zamanlarının hem de geleceğin popüler ikonları oldular. Ancak diğer spor branşlarındaki ikincilerin aksine satrançta ikinci sırada olanlar hiçbir zaman unutulmadılar, hatta diğerleri de. Bunun sebebi satrançtaki başarının sadece sayısal değerlerle ölçülememesinde yatar. Satrancın sanatsal boyutu hiç dünya şampiyonu olmayan bir sporcuyu yarattığı oyun sayesinde ölümsüz kılabilir. Spesifik bir örnek vermek gerekirse yaşayan efsane Judith Polgar’ın gelmiş geçmiş en iyi kadın oyuncu olduğunu itirazsız tüm otoriteler kabul eder ancak Polgar’ın hiçbir zaman Dünya Kadınlar Şampiyonu olmadığı gerçeği de önümüzde durmaktadır. Tarihteki en güzel oyunu kim yaratmıştır? Dünya Şampiyonları olan Tal, Fischer ya da Kasparov mu? Yoksa Rubinstein, Keres ya da Korchnoi mi?   27 yıl Dünya Şampiyonu olan Emanuel Lasker uzaktan akrabası olan ve hiçbir zaman zirveye yaklaşamamış olan Edward Lasker’in Sir George Thomas’ı yendiği inanılmaz oyunu izlediğinde içinden “Keşke ben böyle bir oyun oynasaydım dememiş midir?​”

Edward Lasker - George Alan Thomas

1.d4 e6 2.Af3 f5 3.Ac3 Af6 4.Fg5 Fe7 5.Fxf6 Fxf6 6.e4 fxe4 7.Axe4 b6 8.Ae5 0–0 9.Fd3 Fb7 10.Vh5 Ve7?? [11. Axf6 gxf6 umuyor. Böylece Ve7 ile h7’yi savunacak. Ancak beklenmedik bir hamle her şeyi altüst eder. Bu konumda siyah şahın a1 deki beyaz kale tarafından yedi hamle sonra mat olacağını söylemek çılgınca gelebilir.] Diyagram.

11.Vxh7+! Şxh7 12.Axf6+ Sh6 [12...Şh8 13.Ag6#] 13.Aeg4+ Şg5 14.h4+ Şf4 15.g3+ Şf3 16.Fe2+ Şg2 17.Kh2+ Şg1 18.Şd2# 1–0 Diyagram

Her satranç oyuncusunun dünya şampiyonu olmadan da satranç tarihine geçebileceği ile ilgili binlerce örnek bulunabilir. Şimdi taçsız krallara kısaca göz atalım.

Paul Charles Morphy (1837-1884). Amerikalı bir satranç oyuncusuydu. Döneminin en büyük satranç ustası olarak kabul edilir ve genellikle resmi olmayan Dünya Satranç Şampiyonu olarak kabul edilir. Oyunlarındaki başarı yüzdesi, yüzde 83.8’dir. (Kasparov yüzde 69.7, Fischer yüzde 72.6, Carlsen yüzde 62.8)

Carl Schlechter (1874-1918). 27 yıl Dünya Şampiyonluğu unvanını elinde tutan Lasker’in şampiyonluk maçında üstünlük kuramadığı tek oyuncu olan Avusturyalı usta.  5-4 öndeyken girdiği şampiyonluk maçının son oyununda beraberlik yaparak şampiyon olabilecekken bunun asilce bir davranış olmadığını düşünerek kazanmaya çalışmış ve oyunu kaybettiği için skorun 5-5 olması ile trajik bir şekilde unvan Lasker’de kalmıştır.

David Bronstein (1924-2006). 1951’de Şampiyon Botvinnik ile oynadığı 24 oyunluk maçın 22’nci oyunu bittiğinde Bronstein 11.5-10.5 öndeydi ve kalan iki oyunda bir puan alması gerekiyordu. Ancak 23’üncü oyunu kaybedip son oyunu da berabere yapınca skor 12-12 oldu ve prosedür gereği unvan Botvinnik’te kaldı.

Paul Keres (1916-1975). 1938 AVRO turnuvasını kazanınca haklı olarak dönemin şampiyonu Alekhine ile şampiyonluk maçı müzakerelerine başladı. Ancak İkinci Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle bu şampiyonluk maçı gerçekleşemedi. 1953-1962 yılları arasında yapılan Adaylar turnuvasında art arda dört kez ikinci olması sebebiyle ona “İkinci Paul”, “Ebedi İkinci” ve “Satranç Veliahtı” lakapları verildi. Üç kez Sovyetler Birliği şampiyonu olan Estonyalı Büyük Usta Keres, dokuz farklı dünya şampiyonunu yenebilen nadir bir oyuncuydu. Ne kadar büyük bir oyuncu olduğunu anlamanız için günümüzdeki “2 avro”nun üstüne bakmanız yeterli olacaktır. Hiçbir dünya şampiyonu böylesine takdir edilmedi.

Viktor Korchnoi (1931-2016). Korchnoi on kez Adaylar Turnuvası’nda oynadı!!. Ayrıca dört kez SSCB satranç şampiyonu olan Korchnoi 75 yaşında, Dünya Veteranlar Satranç Şampiyonası’nı kazandı ve dünyanın en iyi 100 oyuncusu arasında yer alan en yaşlı kişi oldu. 78 Dünya Şampiyonası Korchnoi ve şampiyon Karpov arasında oynandığında maçın koşulları 1951’den beri ilk kez değişti: 24 oyun formatı, sınırsız oyun formatı ile değiştirildi ve 6 oyun kazanan ilk oyuncu şampiyon ilan edilecekti. 1963’ten beri kaldırılan şampiyonun kaybetmesi halinde bir yıl sonra rövanş hakkı maddesi yeniden yürürlüğe girdi. Bu adaletsiz şartlarda skor 5-5 iken kötü bir açılış tercihi yapan Korchnoi 32’nci oyunu ve dolayısıyla maçı kaybetti.

Vasyl Ivanchuk (1969-…)  21 yaşında Linares turnuvasını Kasparov’u da yenerek kazandığında satranç dünyasında ün kazandı. 2007’de Dünya Yıldırım Şampiyonası’nı ve 2016’da Dünya Hızlı Şampiyonası’nı kazandı.. 2013 Adaylar Turnuvası’nın kaderini ve geleceğin dünya şampiyonunu değiştirdi. Ivanchuk 12’nci turda Carlsen’i yendiğinde Kramnik şampiyonluk yolunda avantaj sağlamıştı. Ancak 14’ncü son turda Ivanchuk, Kramnik’i de yenerek Carlsen’in turnuvayı kazanmasına neden olmuştu. Turnuvada birinciyi ve ikinciyi yenen tek oyuncu olmasına rağmen sekiz kişilik turnuvayı yedinci bitirmesi de tarihin bir şakası olarak görülebilir. Kasparov bir röportajda, Ivanchuk’un hiçbir zaman bir dünya şampiyonu olmamasına rağmen bir dünya şampiyonuyla eş değer seviyeye sahip olduğunu açıkladı. Ivanchuk sayesinde o gün turnuvayı kazanarak şampiyonluk maçı hakkı kazanan Carlsen, daha sonra Şampiyon Anand’ı yenerek günümüze kadar şampiyonluğu elinde tutmayı başarsa da Ivanchuk da tarihin diğer taçsız kralları arasındaki yerini almıştır.