Çin'de köylü protestoları: Henan'de ne oldu?

Çin’in yoksul ve kırsal bölgelerinden Henan eyaletinin başkenti Zhengzhou’da geçtiğimiz hafta düzenlenen kitlesel bir protesto, polisin yanı sıra belediye tarafından işe alınmış sivil kıyafetli bir grup tarafından şiddet kullanılarak bastırıldı. Çin’de köylü ayaklanmaları tarihsel olarak bir meşruiyet krizine işaret ettiği için ve genel olarak Batı medyası Çin’deki tüm muhalif hareketlerin potansiyelini tartışmayı sevdiği için ilgi çekti. Peki, Henan’da ne oldu ve ne anlama geliyor?

Henan’daki banka krizi Çin ekonomisinin neredeyse tüm ana sorunlarını barındırıyor. Çin’de sağlık ve eğitim hizmetleri belediyelerin sorumluluğunda ama yerel yönetimlerde bu bütçe yok. Bütçe bulmak için yerel yönetimler gayrimenkul ve finansal yatırımlara yöneliyor. Gayrimenkul yatırımları emlak balonu yaratırken şaibeli finansal spekülasyonlar devlete para kaybettirebiliyor ve belediye hizmetlerini aksatıyor. Bu, özellikle, yoksulluk yardımlarına bağlı yaşayan bölgelerde büyük sorun haline geliyor.

Henan köylerindeki dört bankanın karıştığı skandal binlerce mevduat sahibini paralarını çekemez hale getirdi. Protestoların basına yansımasından ve devleti hedef almaya başlamasından sonra, hükümet belediyeye destek vereceğini açıkladı ve böylece, belediye önce 50 bin yuanın (130 bin lira) altında fonları olan daha küçük yatırımcıları ve daha sonra daha büyük yatırımcıları hedefleyen bir tazminat planı önerebildi. Belediye ayrıca, bankaları ele geçirdiğini söylediği sözde bir “suç çetesinin” tutuklandığını da duyurdu. Peki bu gerçekten münferit bir hadise mi?

Çin hükümeti, son on yılda, yoksullukla mücadele adı altında, belediyelerin sağladığı sosyal hizmetlerin yetersizliğini telafi etmek için kırsal nüfusa kredi verecek köy bankalarına teşvik verdi. Bu teşvikler sayesinde kısa sürede yaklaşık 4 bin köy bankası kuruldu. Fakat, bu köy bankalarının birçoğunun sermayesi yetersiz, sorunlu kredi yükü altındalar ve bundan kurtulmak için inşaat ve emlak piyasasına yatırım yapıyorlar. Ayrıca, son yıllarda, kripto gibi çevrim içi yatırım araçları Çin’de popüler oldu.

Bu sefer köy bankalarının hesaplardaki paraları nasıl kaybettiğini bilmiyoruz. Kripto ya da P2P spekülasyonlarında kaybedilmiş olabilir, hatta yerel yönetimler bütçe açıklarını kapatmak için dahi kullanmış olabilir. Yatırım hesaplarının bir kısmı düzenli tasarruf hesaplarıyken, bir kısmı sigortanın kapsamadığı yüksek faizli varlık yönetimi ürünleri, bir kısmı da çevrim içi platformlardan gelen mevduatlarmış. Ayrıntıları henüz bilmiyoruz ama geçmişte köy bankalarının belediyelerle yolsuzluklara karışmasının örnekleri var. Örneğin, 2018’de bir çevrim içi varlık yönetimi şirketi batınca, bu da protestolara neden olmuştu.

A lot of footage of this protests in #Zhengzhou going around… #China pic.twitter.com/jyJqbw3s2M

— Stephen McDonell (@StephenMcDonell) July 10, 2022

Bu yolsuzlukları ve mağduriyetleri önlemek için Çin, 2015 yılında bir mevduat sigortası planını uygulamaya koydu, ancak bu planın ayrıntıları mevduat sahiplerine hiçbir zaman tam açıklanmadı. 2019’da yetkililer, İç Moğolistan’da bir köy bankasını devralınca, bu, hükümetin devreye gireceğine dair örtülü bir garanti olarak algılandı. Bu resmi olmayan hükümet garantisi, Çin’in emlak ve finans balonunu patlatmayan en önemli faktör olarak görülüyor. Sistemin, özellikle tüketiminin belkemiği orta sınıflar nezdindeki meşruiyeti bu gayriresmi hükümet garantisinden geliyor. Çin hükümetinin yavaş yavaş şu yüzüne çıkmaya başlayan ekonomik krizle nasıl baş edeceğini göreceğiz.