Unutulan bir usta; Sezai Solelli (1)

“Türk Sineması’nın tarihini, gayrı-resmi tarihini yazmak” başlıklı yazımızın 4. (geçen hafta) bölümünde ustam, öncülüm saydığım Sezai Solelli’den söz etmiş, yaşam öyküsüne giriş yapmıştık. Kaldığımız yerden sürdürmeden önce bir usta ismi daha anımsatmak isterim. Ses dergilerinde “Olcayto” ya da “E. Olcayto” imzasıyla yazılar, haberler, söyleşiler yayınlayan gazeteci, senarist, yönetmen Enis Rıza Olcayto da örnek aldığım, ustam saydığım önemli bir isimdi.

Öncülüm ve ustalarım saydığım, birikimlerinden, üretimlerinden çokça yararlandığım (Nijat Özön dışında) hepsini tanıma olanağı bulduğum değerli Giovanni Scognamillo, Burçak Evren, Agah Özgüç’le yazı alanlarımız farklıydı. Onlar daha çok “Türk Sinema Tarihi” üzerine üretimleriyle, yazdıklarıyla örnek ve öncü oldular. Ben kendi yazı alanımı ve üslubumu belirlerken Sezai Solelli’yi (kısmen de Enis Rıza Olcayto’yu) örnek aldım. Bu iki isim gibi söyleşi geleneğini sürdürerek, sözlü-görüntülü tarih çalışmaları yaptım. Bir anlamda sinemamızın, Yeşilçam’ın gayrı resmi tarihini bizzat sinemacıların anlatımlarıyla yazmaya çalıştım.

SEZAİ SOLELLİ

Gecen hafta kaldığımız yerden sürdürelim yazımızı:

Sezai Solelli, Vefa Lisesi’nden mezun olduktan sonra, 1939’da amatör olarak İstanbul’da Yeni Asır Gazetesi’nde gazeteciliğe başlar. Daha sonra Türkiye Yayınevi’nde çalışır. Tahsin Demiray ve Cemil Cahit Cem ile birlikte “Yıldız” (332 sayı, 1939-1954) ve “Hafta” (275 sayı, 1949-59) adlı magazin dergilerini çıkararak dergicilik hayatının ilk deneyimlerini yaşar.

1960’tan itibaren “Hayat Yayınları”na geçen yazar, “Hayat Ansiklopedisi”nin çıkarılmasına katkılarda bulunur. 1972’den itibaren “Hürriyet Takvimi” ve Hürriyet Yıllığı”nın hazırlanmasında çalışır. “Birden fazla işi aynı anda yapan Solelli, ‘’Günün Kitapları’, ‘Yıldız Romanları’, ‘Altın Kitaplar’, ‘Hayat Romanları’ adlı yayınevlerini kurar. (1)

Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin kurucularından olan Solelli, aynı zamanda basın şeref kartı alan ilk gazetecilerdendir. Solelli, gazeteciliği ile ilgili olarak şunları belirtmiştir:

“Gazeteciliğin hemen her dalında çalıştım. Telif ve çeviri yazının her çeşidinden tutun da röportaja, tashihe, sayfa çizmeye, ilan desinatörlüğüne kadar her şeyi yaptım…”

Solelli, 1933’te İzmir’de çıkan Hizmet ve Anadolu Gazeteleri’nde amatör olarak bir süre çalıştıktan sonra, İstanbul’da Son Posta ve Yeni Asır Gazeteleri’nde görev alır. 1939’da Türkiye Yayınevi’ne girerek profesyonel gazeteci olur. Vatan Gazetesi’nde sinema eleştirileri yazar. 1960’tan itibaren Hayat Yayınları’na geçen yazar, 1972’den ölümüne kadar Hürriyet Gazetesi’nde çalışır.

TİYATRO ELEŞTİRMENLİĞİ VE ÇEVRESİ

“Türkiye’nin ilk tiyatro eleştirmenlerinden olan Sezai Solelli, Yıldız Kenter,

Gazanfer Özcan, Gönül Ülkü, Nisa Serezli, Tolga Aşkıner, Suna Pekuysal, Göksel

Kortay, Ayhan Işık gibi sanatçılarla ailece dostluklar kurar, sık sık görüşür. Tiyatro ve sinema oyuncularından Nejat Uygur, Haldun Dormen, Metin Akpınar, Zeki Alasya, Ali Poyrazoğlu, Metin Serezli, Adile Naşit, Müjdat Gezen, Ediz Hun, Tarık Akan, Türkan Şoray, Filiz Akın, Hülya Koçyiğit, Cüneyt Arkın, Kartal Tibet, Sadri Alışık, Öztürk Serengil gibi sanatçılarla arkadaşlık, dostluk ilişkileri olan Sezai Solelli, bazı sanatçılarla ailecek görüşürler.” (*)

DERGİCİLİĞİ

Dergicilikte foto roman dönemini başlatan Sezai Solelli, aynı zamanda sinema dergiciliğini de hayata geçirir. (*)

Yıldız: Solelli’nin Tahsin Demiray, Oğuz Özdeş ile birlikte Türkiye Yayınevi’nden çıkardığı derginin ilk sayısı 1939’da yayımlanmıştır. Önceleri 15 günde bir çıkan dergi, 1949’dan itibaren her hafta çıkmaya başlar. Yıldız, sinema, tiyatro ve sanat dergisidir. Her sayısının kapağında bir sinema yıldızının fotoğrafı bulunan dergi, sinema mecmuası olarak uzun yıllar yayın hayatını sürdürmüştür. 332 sayı çıkan haftalık sinema Mecmuası Yıldız’ın yayın hayatı, 1954’te son bulmuştur.

“Solelli, Rakım Çalapala ile birlikte, filmler hakkında tanıtım yazıları kaleme almışlardır. Sezai Solelli’nin bu yazılarının çoğu, Amerikan sinemasıyla ilgilidir. Kimi zaman Hollywood yıldızlarını tanıtmış, kimi zaman da magazinel bir bakışla onların özel hayatıyla ilgili yazılar kaleme almıştır. Bununla birlikte Türk film eleştirisinde önemli bir aşama kaydeden yazılar da mevcuttur. (a.g.y)

6 Ekim 1951’den itibaren ‘‘Haftanın Yerli Filmleri’’ başlığıyla, yerli film eleştirilerine başlamıştır. Solelli, eleştirilerinde filmin konusunu ve filmografisini vermiş, daha sonra da filmi, iyi ve kötü yanlarıyla ortaya koymuştur.

Sezai Solelli’nin Yıldız dergisi aracılığıyla düzenlediği artist yarışmalarında, Türk Sineması ve Türk tiyatrosu önemli şahsiyetlerle tanışmıştır. Ekrem Bora, Belgin Doruk, Ayhan Işık bu oyunculardan sadece birkaçıdır. (a.g.y.)

Hafta: Sezai Solelli’nin Cemil Cahit Cem ve Rakım Çalapala ile birlikte hazırladığı dergidir. Derginin sahibi Tahsin Demiray’dır. Türkiye Yayınevi’nden çıkan derginin ilk sayısı 1949 yılında yayınlanan dergide Peyami Safa, Vecdi Bürün ve Ercüment Ekrem Talu gibi yazarların da yazılarına yer verilir. 275 sayı çıkan “Hafta”nın son sayısı 1959’da yayınlanır.

Solelli’nin Hafta dergisinde çıkan yazıları, çeşitlilik gösterir. Yıldız’da daha çok sinema ve tiyatro ile ilgili yazılar kaleme alan Solelli, “Hafta”da sinema, tiyatro, röportaj ve az da olsa hikaye, şiir gibi alanlarda yazılar yazar. “Bizim Caddeden Portreler” başlığıyla yazar, ressam, müzisyen, sinemacı, gazeteci, ansiklopedist, karikatürist vb. alanlarda yetişmiş şahsiyetlerle söyleşiler yayınlar.

Ses: Yayın hayatına 1961 yılının kasım ayında başlamıştır. 30 Aralık 1961 tarihli altıncı sayısında “Gördüğümüz Filmler” bölümünde, “Lüks Koltuktaki Adam” imzasıyla film eleştirileri yazar. Yazarın “Ses”te kullandığı bir diğer takma ad da ‘‘Görünmeyen Adam”dır. “Görünmeyen Adam” adıyla 24 Kasım 1962’den başlayarak Ses’te film eleştirileri yazmayı sürdürür. Ses’in yayın hayatı, Solelli’nin ölümünden 7 yıl sonra, 1986’da son bulmuştur.

“Yıldız” dergisinde yapılan artist yarışmaları, bu dergide de devam eder. Derginin değişik yıllarda açtığı yarışmalarla sinemaya Tarık Akan, Hülya Koçyiğit, Gülşen Bubikoğlu gibi çok sayıda oyuncu kazandırılır. Sezai Solelli’nin Ses’te daha çok röportaj türünde yazılar yayınlar. Tamer Yiğit, Muzaffer Tema, Ekrem Bora, Ayhan Işık, Sezer Sezin vb. birçok ünlü ismi konu alan röportajlar yapıp yayınlamıştır.

Not: Haftaya sanat hayatı, edebi eserleri
(1) - (*) Abdullah Sartık, “Sezai Solelli Hayatı, Sanatı, Eserleri”, Yüksek Lisans Tezi, 2012