Hapşıran süngerler

İlginç omurgasız canlılar süngerler. Süngerlerin yüzlerce yıldır insanlar tarafından kullanıldığı biliniyor.  Süngerlere Homeros’un Truva savaşını anlatan ve M.Ö. 762 yılları civarında yazdığı İlyada ve Odesa destanında da rastlarız[i],[ii]. Hephaestus, antik Yunan’da ateşin, metali, hammaddeleri yoğurup şekillendirenlerin, yani demircilerin, marangozların, heykeltraşların, zanaatçıların tanrısıdır. Roma mitolojisinde Vulcan olarak bilinir. Homeros İlyada’da bir tanrıça tarafından ziyaret edilen Hephaestus’un alnını, ellerini, boynunu ve göğsünü bir sünger ile temizlediğinden bahseder. Süngerlerin bu şekilde kullanımı ve yoğun ticareti günümüzde onların varlıklarını tehdit ediyor.

Porifera filumuna ait olan süngerlerin denizlerde ortaya çıkışları üzerinden yaklaşık 760 milyon yıl geçtiği tahmin ediliyor. Süngerlerin kambriyen dönemde mi yoksa prekambriyende mi ortaya çıktığına dair bilim dünyasında bazı tartışmalar hâlâ mevcut olsa da 2015 yılında Çin’in güneyinde bulunan iyi korunmuş bir sünger fosili 600 milyon yıla tarihlendirilerek, süngerlerin ortaya çıkışını prekambriyen döneme tarihlendirmiş oldu[iii].  Çokhücrelilerin hâlâ yaşamını devam ettiren bu en eski üyesi, görece basit görünen vücut planı ile 200 yıldan fazla yaşayabiliyor. Basit görünen vücut planının tersine, oldukça evrimleşmiş bir canlı olan süngerlerin en tutucu tahminlerle 10 bine yakın farklı türünün bulunduğu, farklı derinliklerde farklı koşullarda yaşayabildikleri biliniyor. Kasları, sinirleri, organları ve onları besleyecek bir ağızları, sindirim boşlukları olmayan bu canlılar, bulundukları ortamdaki suyu çekip süzerek, hücre seviyesinde biyolojik etkileşimler gösteriyor.   

Yeryüzünün bu eski canlılarına dair moleküler ya da hücresel düzeyde bildiklerimiz yine de sınırlı. 10 Ağustos’ta Current Biology dergisinde yayımlanan yeni bir çalışma süngerlerin de diğer daha karmaşık vücut planına sahip canlılar gibi hapşırarak mukusu ve içeriğindeki atıkları temizlediğini ortaya koydu[i]. Ancak bu hapşırmanın diğer canlılar gibi kısa değil, yarım saat kadar sürüyor. Süngerler su içindeki organik maddeleri süzerek beslenirken, sindiremeyecekleri daha büyük parçalarla da karşılaşıyorlar. Böyle bir durumda ise süngerin çevresindeki su da kirleniyor. İşte bu tür durumlarda bu hapşırma mekanizması devreye girebiliyor. Araştırmacılar bu mekanizmayı iki farklı türde (Karayip tüp süngeri türü Aplysina archeri ile Hint okyanusu ile Pasifikte yaşayan Chelonaplysilla cinsine ait bir türde) görüntülemeyi başardı. Bu hapşırık sürecini yansıtan videolarda[ii]  süngerin su giriş bölgelerinden yavaşça mukusu bıraktığı, bu mukusun süngerin yüzeyinde toplandığı görülüyor. Ara ara süngerin kasılarak atıkları içeren mukusu çevresindeki suya attığı gözlenmekte. Araştırmacılar bu mukustaki atıkların, süngerin çevresinde yaşayan canlılar tarafından beslenme için kullanıldığının da altını çizmekte.

 Araştırmacılar, süngerler açısından hapşırmanın iç filtrelerini dolayısıyla da kendisini temizlemek üzere önemli bir adaptasyon olduğunu düşünüyor.

[i] Niklas A. Kornder, Yuki Esser, Daniel Stoupin, Sally P. Leys, Benjamin Mueller, Mark J.A. Vermeij, Jef Huisman, Jasper M. de Goeij. Sponges sneeze mucus to shed particulate waste from their seawater inlet pores. Current Biology, 2022; DOI: 10.1016/j.cub.2022.07.017

[ii] Cell Press. "Sponges 'sneeze' to dispose of waste." ScienceDaily. ScienceDaily, 10 August 2022. .