Fabrika: Sümerbank

“… Fabrika kapatıldığında büyük bir hüzün ve üzüntü yaşadık. Hatta fabrikanın kapanışı benim dönemime nasip oldu. Fabrikadan hemen hemen en son çıkan kişi benim desem yeri var. Dört numaralı tezgahımızın üstündeki son malı bitirdikten sonra dokuma salonunun yerlerini on kişilik ekip ile suyla, arap sabunuyla yıkayarak öyle bıraktık,öyle terk ettik çıktık. Sene 2003”

Sümerbank İşçisi Engin Tunalı

Türkiye Cumhuriyetinin ilk yılları akıllara sanayileşme ve fabrikaları getirirdi. Özellikle Beykoz Kundura fabrikasını, şeker fabrikalarını, sigara fabrikalarını, SEKA’yı… Ve Sümerbank’ı.

Sarı Denizaltı Sanat İnisiyatifinden Günseli Baki ve Yücel Tunca önemli bir projeyi gerçekleştirdi. “Mekanın Hafızası, Hafızanın Mekanı, Sümerbank Bergama Tekstil Fabrikası” alt başlıklı “Fabrika” isimli dokümanter bir sergi hazırladılar.  Bergama’da eylül ayında açılışı yapılan “Odeon Pargemon Kültür, Sanat Alanı”nda bugün (21 Ekim) açılıyor. 

Fabrika deyince işin öznesi olan işçiler ve işçi sınıfı akla gelir. Sümerbank deneyiminden bugüne ne kaldı? Diye sorulabilir. Bu soruya cevap verebilmek için yakın tarihin hafızasına bakmak gerekir. Hafızasız, ibret müzelerinin olmadığı, geçmişle yüzleşmeyen veya yüzleşemeyen bir toplumuz. Hâlâ Sivas Katliamı için bir ‘utanç müzesi’, Diyarbakır Cezaevi için yüzleşme müzesi, 12 Eylül’le yüzleşme müzeleri yok, bu konudaki toplumsal talepler devleti ilgilendirmiyor. Aksine, devlet bu konuda toplumsal hafızasızlığı diri tutmak için elinden geleni yapıyor. Dönelim sergiye…

Günseli ve Yücel üç yıl önce Bergama’yı gezerken fabrika ve çevresini görünce araştırmaya başlamışlar. Burasının bir zamanlar Sümerbank olduğunu öğrenmişler. Kısmen yıkılmış ve fabrikadan arta kalan binalarda tarihin izlerini görmüşler. İki yıllık araştırma, belge doküman toplama sürecinden sonra bu dev projeyi nasıl yaparız sorularına cevap aramışlar. Sonra ortaya kronolojik bir dokümanter sergi çıkarmışlar. O dönem Sümerbank’ta çalışan işçilerle röportajlardan oluşan video ile canlı tanıklığı konuşturuyorlar. Projenin “Sümerbank öyleydi bu gün böyle, yok oldu” bağlamında kalmaması gerekiyordu, peki ne yapılmalıydı?

Bunun için, “Bir Gelecek Tahayyülü Olarak Endüstriyel Miras” tasarım atölyesi de bir yandan çalıştı. Atölye sürecinin sonunda Rastminus Tasarım Kolektifinden Alper Aksu, Alp Emre Çelik, İzzet İlgün, Selin Tutku Aslan ve kolektifin açık çağrısıyla projeye davet edilen Üniversite Öğrencileri İldem Dinar ve Şeyma Bıyık’ın oluşturduğu iki çalışma grubu Mimar Fatih Kurunaz’ın danışmanlığında Bergama Tekstil Fabrikasının geleceğine ilişkin fikirler geliştirerek iki tasarım projesi üretti. Bu projeler de sergide yer alıyor.

Sonrası mı? Tüm bu çalışmalar “Fabrika” ismiyle kalıcılaştırılmış. Üstüne bir de hafta boyunca sürecek bir program yapılmış. Anlayacağınız sırf bu sergi için bir haftalığına Bergama’ya bile gidilir.

Bu sergi ve proje dün-bugün ve yarını sorguluyor. 17 Mayıs 1960 yılında Adnan Menderes tarafından açılan Sümerbank 6 Ekim 2004 tarihinde fiilen kapatılmış.  44 yıllık fabrika neler görmüş neler. Direnişler, grevler… Ve sonunda AKP tarafından ortadan kaldırılan fabrikalar listesinde yerini alan bir fabrikanın hazin mirası Sümerbank.

Kısaca sendika ve demokratik kurumların da izlemeleri, izlerken kendilerini sorgulamaları gereken bir proje çalışmasının başarılı sergisi “Fabrika”.

SERGİ MEKANI: Odeon Pergamon Kültür Sanat Alanı. Bergama

SERGİ TARİHİ: 21 Ekim-13 Kasım 2023

Program

21 Ekim Cuma

19.00 sergi açılışı ve konuşmalar

22 Ekim Cumartesi: 14.00-15.30 Panel: Endüstriyel Miras ve Kent

Konuşmacılar: Fatih Kurunaz - Mimar, Ayvalık Bld, UNESCO Dünya Mirası Alan Yönetimi

Serhan Ada - Öğretim Görevlisi, Yazar, Kültür yöneticisi

Yaşagül Ekinci - Öğretim Görevlisi, UNESCO Kürsüsü Stratejik Planlama Koordinatörü

Panel: 17.30-19.00 Emeğin Miras Hakkı ve Hafıza

Konuşmacılar: Eda Yiğit - Sözlü Tarihçi, Sanat Yazarı

Maya Arıkanlı Özdemir - Gazhane Çevre Gönüllüsü

Seda Naniç Zeybek - Serbest Araştırmacı, Yarı Zamanlı Öğretim Görevlisi

23 Ekim Pazar: 16.00-17.00 Yaşayan Kitap*: Serpil Güler, Rabia Varol - Fabrika emekçileri

30 Ekim Pazar: 10.00-12.00 Bir Hatırlama ve Paylaşma Yürüyüşü: Fabrika Çevresinde (Buluşma noktası: Tekstil Fabrikası ana giriş kapısı önü)

11.00 Performans: Gülden Ataman - Sanatçı, Nazlı Tecimer – Sanatçı (Buluşma noktası: Tekstil Fabrikası arka kapı önü)

16.00-17.00 Yaşayan Kitap: Engin Tunalı, Ersin İnce - Fabrika emekçileri

6 Kasım Pazar: 16.00-17.00 Yaşayan Kitap: Meryem Avkaya Sancar, Suzan Engel - Fabrika emekçileri

13 Kasım Pazar: 16.00-17.00 Yaşayan Kitap: Emine Güleç, Akil Güleç - Fabrika emekçileri

*Yaşayan Kitap: İzleyiciler ile emekçilerin yüz yüze görüşme alanı. Fabrika emekçileri merak ettiklerinizi cevaplıyor.