Makine öğrenmesinin hedefinde haşereler

İnsanın tarımı keşfinden bugüne hemen her yerde ve her tarihte haşereler bir sorun olarak karşısına çıktı. Haşerelerle mücadele yöntemlerinin tarihini de aşağı yukarı aynı dönemlerde başlatmak mümkün. Milattan 3 bin yıl kadar önce Mısır’da tahıl ambarlarını farelerden korumak için kediler kullanılıyordu. Sümerler milattan önce 2500’de sülfürü böceklere karşı kullanmaya başlamıştı. Avrupa’da yine tahıl ambarlarını koruma amacı ile milattan önce 1500 civarlarında gelincikler ehlileştirilmişti. 18 ve 19. yüzyıllarda tarımdaki sanayileşme ile de birlikte haşerelerle mücadelede kimyasal yöntemler gelişerek yayıldı. 20. yüzyılda kimi haşerelerle beslenen farklı hayvan popülasyonlarına dayanan kimi ise genetiğine müdahale edilmiş canlılara dayanan biyolojik mücadele yöntemleri geliştirildi. Kimyasal olanlar başta olmak üzere çeşitli yöntemlerin ekosistemde yarattığı tahribatın tartışılmasını konunun uzmanlarına bırakıp haşereler ve haşerelerle mücadelenin bilgi teknolojileri ile alakasına geçelim.

Haşerelerle mücadele, bilim ve teknikteki gelişmelerden yararlandığından yapay zeka ve makine öğrenmesinin haşerelerle mücadeleye uygulanması da kaçınılmazdı. Geçen ay Oriental Insects’te yayımlanan bir makale potansiyel uygulamaları itibarı ile belki haşerelerle mücadelenin değil ama makine öğrenmesi ve yapay zekanın ne kadar korkutucu olabileceğini hatırlatıyor. “Makine vizyonuyla otomatikleştirilmiş lazerle hamam böceklerinin seçici nötralizasyonu ve caydırılması” başlıklı makale böcek ilaçlarının çevreye ve haşere olmayan böceklere etkilerinden ve haşerelerin kimyasallara direnç kazanmasına değinerek başlıyor. Ardından haşerelerle mücadele için kameralardan aldığı görüntüyü yapay sinir ağlarına dayanarak analiz eden ve tespit ettiği “hamam böceklerini” bir lazerle imha edebilen bir bilgisayar sistemini sunuyor. 69 milimetreye 45 milimetre ebatlarındaki Arm A57 işlemcili ve 4GB RAM’li Jetson Nano modeli bir bilgisayar kullanılarak çalıştırılan sistem 120 santimetreye kadar bir mesafede hareket halindeki hamam böceklerini ayırt edip avlayabiliyor. Makalenin yazarlarından Ildar Rakhmatulin, sistemin ufak değişikliklerle sivri sinekler, yapan arıları ya da diğer haşere türleri için de kullanılabileceğini ifade ediyor.

Tahıl ambarlarını yağmalayan farelerden çeşitli hastalıkları taşıyan böcek türlerine insanlığın haşerelerle mücadele çabası anlaşılmaz bir durum değil elbette. Ancak tarihte bu çabanın sonuçları her zaman kedinin evcilleşmesi gibi olumlu olmadı. Ekosistem içindeki canlılar karmaşık ve her zaman da öngörmesi kolay olmayan bağlarla birbirlerine bağlılar. Bunu görmek için DDT gibi kimyasal yöntemlere ya da çeşitli popülasyonların yok edilmesine bakmak yeterli.

Makalede tanıtılan sistemin mevcut altyapısını baz alarak haşerelerin yerine başka bir türü hedeflemek, sistemin öldürücü gücünü daha büyük türleri hedefleyecek şekilde yükseltmek güç değil. Bu tip sistemlerin daha büyük ölçekte kullanımının ekosistemlerde yaratabileceği sorunlar ise koca bir soru işareti olarak ortada duruyor.