Çin siyasi geçiş döneminde, kovid sil baştan

Çin, bir kez daha dolup taşan hastaneleri, krematoryum sıralarıyla dünya gündeminde. Her ne kadar Cumhurbaşkanı Xi, yeni yıl mesajında Çin’in, örneğin ABD’ye göre salgınla çok daha insan merkezli mücadele ettiğini iddia etse de, devletin resmi sayıları açıklamayı bırakmış olması bize tanıdık gelecek bir meseleyle yüzleşmekten kaçınma yöntemi. 

Resmi sayılar açıklanmadığı için bildiğimiz rakamlar anekdot gibi, gazeteci ya da yurttaş, kim nereden bildiriyorsa oradan haber alabiliyoruz. Ben de böyle, kişisel deneyimime dayanan bir analizde bulunacak olursam, 2020 yılının ilk yarısında, pandeminin henüz başında benim tanıdığım hiçkimse kovid olmamıştı. Yani, virüs aslında başlangıç noktası olan Wuhan ve Wuhan’ın başkent olduğu Hubei eyaleti dışına çok yayılmamıştı. Hatta Wuhan’daki arkadaşlarım ve meslektaşlarım bile olmamıştı. Şimdiyse, tanıdığım istisnasız herkes ve onların aileleri, akrabaları, arkadaşları ve meslektaşları olmuş durumda. 2020’nin aksine, şu anda tanıdıklarım arasında kovid olmayan tek bir kişi kalmadı. 

Virüs tek bir merkezli olmaktan çıkıp değişik demografik ve coğrafi nedenlerden çok merkezli bir hale gelmiş durumda. Soğuk olan kuzeyde ve sanayi merkezi olan güneyde daha çok var, dağınık yerleşimli kırsal bölgelerde daha az olabilir. Krematoryum kuyruğu meselesi de yine genel bir bilgi değil, yerellerde ama küçük kasabalarda olabilir, haberin nereden geldiğine bakmak lazım. Örneğin, kırsalda bir hastane, oksijen desteğine ihtiyacı olmayıp sadece yüksek ateşi için serum almaya gelenler hastanede kalabalık yaratmasın diye hastane otoparkında arabalarında otururken serum alabilecekleri ‘seyyar’ bir model geliştirmiş. 

Önlem olarak bölgeleri yeniden karantinaya almak sık rastlanılan bir yöntem değil ama salgınla mücadele tamamen yerele bırakılmış durumda, o yüzden görüldüğü olabilir. Örneğin bizim okul, final sınavlarını online yapmaya karar verdi. Şanghay’da, ve sanırım bütün büyük metropollerde ise kovidli gitmek konusunda zorlama yok, ama gidilebiliyor. Kamusal alanlar da açık, örneğin pozitif olduğunuz halde spor salonuna gidebiliyorsunuz. Yine bir münferit yerel önlem örneği olarak, güneyde bir sanayi kenti olan Foshan’da bir sinema kovidlilere ayrı seans açmış. 

*

Bütün bunlar olurken süregiden bir tartışma da Çin’in iki yıldır herkesi karantinada tutarken açılma dönemi için niye zamanında önlem almadığı. Merkezi hükümet aşı geliştirme çabalarına hız verebilirdi. Çin’in ilaç sanayi gelişmiş değil, özel teşvikle bile bu süre içinde ikinci kuşak aşı geliştirilemezdi belki, işin bu kısmı benim uzmanlık alanım değil. Ama, yabancı aşı getirtmeyi diplomatik gurur meselesi yaptılar, şimdiyse Biontech, parti üyeleri arasında bir rüşvet ya da daha hafif tabirle ‘yılbaşı hediyesi’ halini almış durumda. Yani, devlet MRN-a aşısını halkın erişebileceği bir halk sağlığı yöntemi yapmayınca, siyasi bağlantıları olanların bir ayrıcalığı haline geldi. 

Yoğun bakım ünitelerinin geliştirilmesi ve ilaç stoklanması aşı geliştirmekten daha mümkün çözümler ama bu ikisi Çin’in fiili ademimerkeziyetçi sisteminde yerel yönetimlerin sorumluluğunda. Yerel yönetimlerse, hem vergi toplayamadıklarından hem de varolan bütçeyi son yıllarda toplu kovid testlerine harcadıklarından, iflasın eşiğindeler. Ne temel grip ilaçları ne de hükümetin onayladığı yabancı kovid ilaçları piyasada bulunabiliyor. Bunun bir nedeni, bu ilaçların karaborsacılar tarafından stoklanmış olması, ama bir diğer nedeni de Çin’in sıkı ilaç politikaları yüzünden yeterince arz olmaması. Halk, devletin resmi ilaç sisteminde onaylanmamış da olsa, Hindistan’dan gelen ilaç muadillerine rağbet ediyor. 

*

Merkezi devletle ilgili yapısal bir sorun, ekimdeki parti kongresiyle gelecek marttaki meclis yıllık toplantısı arasında hükümetteki iki başlılık. Ekimde yeni politbüro üyelerinin belli olmasıyla, gelecek başbakanın Li Qiang olacağını anlamış olduk. Ancak Li Qiang ve diğer hükümet üyeleri resmi olarak göreve gelecek marttaki meclis yıllık toplantısından sonra başlayacak. Bu, şu andaki Başbakan Li Keqiang’ı ‘topal ördek’ konumuna getirdi. Yani, Li Keqiang hâlâ başbakan, ama yerel yöneticiler talimatlar için aynı zamanda Li Qiang’a da bakıyorlar. 

Örneğin, 25 Aralık’taki kovid acil durum toplantısına Li Qiang katıldı ve bir konuşma yaptı. Li Qiang, 2022’nin başındaki Şanghay karantinası sırasında kentin parti sekreteriydi. O zaman merkezi hükümetten bağımsız bir halk sağlığı politikası izleme çabası neredeyse kariyerine mal oluyordu, o yüzden şimdi başbakan olarak –Li Keqiang’ın aksine- Xi’nin sözünden çıkmayacağı kesin. Ne var ki, Xi’nin de kovidin bu hızlı artışı konusunda net bir politikası varmış gibi görünmüyor. Geçtiğimiz haftalarda konuştuğumuz parti-kabine ortak ekonomi konferansının genel iktisadi bir değerlendirme yapıp salgınla mücadele konusunda somut öneriler getirmemiş olması şimdi eleştiriliyor.  

*

Halk kovidin bu derece hızlı yayılımı karşısında şokta. Bir yandan artık yurt dışına seyahat edebilecekleri için sevinseler de, bir yandan da ABD’yi sarpasaran XBB.1.5 (Kraken) adlı yeni varyantın Şanghay’da da tespit edilmiş olması salgından hiç kurtulamayacakları hissini veriyor. 

Halkın, Sıfır Kovid politikasının bir anda rafa kalkmasıyla ilgili nabzını tutmak ancak sosyal medyayla mümkün çünkü Çin’de kamuoyu anketi kolaylıkla yapılıp paylaşılamıyor. Sosyal medyada merkezi ve yerel hükümetleri suçlayanlar var ama çoğunlukta olup olmadıklarını bilemiyoruz. Diğer suçlananlar arasında aralık ayındaki protestocular ve uzmanlar var. İnsanların medyada ‘uzman tavsiyesi’ okumaktan bıkmalarının nedeni, bunların çoğunlukla birbirleriyle çelişmeleri ve iddia edilen uzman görüşlerinin devlet medyası tarafından kendi bakış açılarını veya görüşlerini duyurmak için kullanılması. Örneğin, arada bir Sıfır Kovid politikasını eleştirse de salgınla mücadeleye katkılarından dolayı Xi Jinping'den Cumhuriyet Madalyası alan Zhong Nanshan, geçtiğimiz haftalarda vakalar artınca omikronun ‘gripten farklı olmadığını’ söyledi ve devletin hemen adapte ettiği ‘yeni koronavirüs nezlesi’ adlandırmasını önerdi. Oysa, şimdi hemen herkes hastalanmış durumda, ve iki yıldır sürü bağışıklığı yaşanmadığı için gençler bile ağır geçiriyor.