Devletin kibri, halkın fendi - 1

Doğa olayı sonrası afetlerde arama-kurtarma ve yardım çalışmalarının en etkili bir şekilde yürütülmesinin devlet eliyle mi sivil toplum sayesinde mi olduğu dünyada tartışılan bir konu. Bir yandan, arama-kurtarma çalışmalarında kullanılması gereken teknolojinin ve lojistiğin maliyeti devletin afetlerde başat rol oynamasını gerektiriyor. Öte yandan, en hızlı ve doğru yardımı devletin büyük ve hantal yapısının değil yatay örgütlenmiş sivil toplumun sağladığı da biliniyor. Devlet ya da toplumsal aktörler olsun, en etkili müdahalenin yerelde örgütlenmiş birimlerce yapılabildiğini ise herkes kabul ediyor.

Tabii bu, devletin arpalığa dönmediği, toplumun örgütlülüğünün kırılmadığı yerlerde geçerli. İki haftadır yaşadığımız cehennem, devletin sadece yetersizliğini değil, kibrini de gösterdi. Ülkeyi yöneten devlet-sermaye koalisyonu halka hesap vermek zorunda olmadığına emin gibi. Kibirli iktidarın gönderdiği vali pazar günü Antep’te devlet geç kaldığı için özür diledi. Bunu kendi vicdanıyla mı yaptı, devlet içerisinde temsil ettiği bir güç dengesi var mı, zaman içerisinde göreceğiz.

Beliz Güçbilmez, “Vicdan, acıma duygusu anlamına gelen ‘merhamet’ değildir; vicdan, muhakeme gücüyle ulaşabildiğimiz kişisel adalet duygusudur,” diyor. Devlet deprem bölgesinde yokken, kişisel adalet duygusuyla evlerinden çıkan halk derneklerde, belediyelerde, mahallelerin parklarında, muhtarlıklarında toplandı, deprem bölgesine yola çıktı, bulunduğu yerde yardım toplamaya başladı, yardımları paketledi, zincirler oluşturdu, tırlara yükledi, yola çıkan tırları umutla alkışladı. Kişisel adalet duygusuyla, halk, WhatsApp gruplarında, Zoom toplantılarında listeler yaptı, ihtiyaçları teyit etti, veri tabanlarını birleştirdi, dijital uygulamalar geliştirdi.

Biz de ODTÜ Mezunlar Derneğinin Vişnelik Tesisinde toplandık, ODTÜ öğrencileri, bursiyerleri, hocaları, mezunları, komşuları, dostları olarak. ODTÜ Mezunlar Derneği (MD), geçmişten gelen deneyimiyle ilk yardım çağrısı yapan toplumsal örgüt oldu. Vişnelik’teki kısa sürede kurulan düzen, bölgede çaresizce izlediğimiz kaosa kıyasla bir sığınak oldu. Tırlar engellemeleri aşıp yardım ulaşmamış yerlere ulaştıkça içimize şu serpildi. Günler içerisinde MD, kamu kurumundan gönüllüsüne herkesin akıl danıştığı, gücünü yönlendirdiği bir merkez haline geldi. Evini depremzedelere MD aracılığıyla açan bir destekçinin dediği gibi “ODTÜ’lü değilim ama ODTÜ’lüler işin sonunu getirir, yaptığının arkasında durur” diyenler 51 tır doldurdular. Zaman içinde, Ankara’ya gelen depremzedelerin barınması ve ihtiyaçları da o kadar büyüdü ki, dayanışmamızı evlerini açan, eşyalarını paylaşan Ankaralılar ile depremzedeleri buluşturmaya kaydırdık.  Benim tanıklıklarım içinde eşyalarını paylaşan öğrenci evleri, ‘Bunlar bize fazla geldi, ihtiyacı olan başkalarına gitsin’ diyen depremzedeler, eşya nakline gönüllü olan kağıt toplayıcıları, barlarını, kafelerini aşevine dönüştüren işletmeciler var. Dayanışma yaşatır.

Fakat, yatay toplumsal örgütlenmeler devletlerin otoriter reflekslerini harekete geçiriyor elbette. Sinan Birdal geçen hafta Filipinler ve Nepal örneklerindeki devletin deprem sonrasında ‘makbul kurban’ yaratmasını, halkın taleplerini ve eleştirilerini ‘Toplumsal birliği bozma’ olarak sunup suçlulaştırma ve değersizleştirmesini anlatmış. ABD’de de devletin kasırgalar sonrası örgütlenen dayanışmayı benzer yöntemlerle söndürdüğü biliniyor. Geçtiğimiz iki haftada biz de mültecilere, yağmacı denilerek saldırılanlara, yardım örgütleyen sosyalist partilere karşı böyle bir ötekileştirme çabası olduğunu gördük, üniversitelerin çevrim içi eğitime geçmesi deprem sonrası toplumsal örgütlenmeyi kırma çabası olarak yorumlandı. Kamuoyunda afet dayanışmasının yarattığı yatay örgütlülüğün nasıl kalıcılaştırılabileceği tartışılıyor. Yarın, bu tartışmaya Çin örneğini de ekleyeceğim. Dayanışmanın iç dinamikleri kadar muhatap olduğu siyasi otorite ve onunla ilişkileri de sonucu şekillendiriyor.