Beklenmeyen hamle

Satrançta çatal, açmaz, şiş, açarak şah, çifte şah, savunmanın yok edilmesi taktik temalar bulunmaktadır. Bunların dışında amatörlerin gözden kaçırdığı ama profesyonellerin genellikle kaçırmadığı başka taktik hamleler de bulunmaktadır. Bugün kolay keşfedilemeyen ama çok etkili bir taktik hamle olan “ara yumruk” ya da “ara hamle”den bazı örnekler vereceğim. Ara hamle, özellikle taş değiş tokuşları sırasında önünüzdeki birkaç hamleyi hesaplarken pek mantıklı görünmeyen ama hamle dizisinden bağımsız olarak baktığınızda gayet mantıklı ve avantaj sağlayan hamledir.  Bu yüzden Muharrem İnce’nin cumhurbaşkanı adayı olma hamlesi saraydan kurtulmak isteyen halkın yararına olmadığı için beklenmeyen hamle örneği olarak gösterilemez. Örneklerle daha anlaşılabilir kılmaya çalışacağım.

Aşağıdaki diyagramdaki konum GM Florin Gheorghiu ile GM Lubomir Kavalek arasında oynanan oyunda siyahın Vc6 hamlesinden sonra gerçekleşmiş.

Siyah 18...Vc6 hamlesini yaptığında ne umuyordu? Eğer beyaz 19.Vxc6 ile vezirleri değişirse siyah için hiçbir kayıp söz konusu olmayacaktı. Eğer 19.Fxf6 Vxf3 oynanırsa beyaz şimdi ne oynamalı? Diyagram.

20.gxf3? Fxf6 oynanırsa konum eşit olacaktı. Ancak analizde gözden kaçan bir hamle var. Beyaz, veziri almak yerine önce 20. Fe5+ ile şah çekiyor ve bu hamle filin hem kale hem de piyon tarafından korunmasını sağlıyor. Eğer siyah 20…Fxe5 ile fili alırsa bu sefer 21.dxe5+ ile şah çekiliyor ve siyah vezir hâlâ tehdit altında kalıyor 21…Şe7’den sonra 22.gxf3 hamlesiyle veziri alan beyaz fil fazla kalıyor.

Aşağıdaki diyagramda ara hamleyi bulmaya çalışalım. Hamle siyahta.

1...Fxb2 2.Axb2’den sonra siyahın nasıl kazanacağını bulmak çok zor.

1...Kxd1 2.Şxd1? 2...Fxb2 ile siyah kaleye karşı iki taşa sahip ve kazanmaya yakın o yüzden beyaz Şd1 hamlesini tercih etmez.

1...Kxd1 2.Fxg7 Şxg7?? 3.Şxd1 ile siyah kaybeder, bu hiç olmaz.

1...Kxd1 2.Fxg7 Kd3!! İşte gözden kaçan hamle bu, eğer şimdi beyaz 3.Kxd3 oynarsa siyah 3…cxd3+ hamlesi ile şah çektiği için fili daha sonra alabilir ve taş fazlası ile kazanır. Diyagram.

Açılışta bile ara hamle ile karşılaşmak mümkündür. Aşağıdaki örnek en meşhur temalardan biridir.

1.d4 d5 2.c4 c6 3.Af3 Ff5 4.Vb3 Vb6 5.cxd5 Vxb3 6.axb3 Fxb1?? Gelişmiş bir taşla henüz gelişmemiş bir taşı almak istisnalar hariç kötü bir tercihtir. 7.dxc6! Fe4?? Fili kaçarak taş önde kalacağını zanneden siyah ara hamleyi görmüyor. Diyagram.

8.Kxa7!! Kabul etmelisiniz ki bunu hiç beklemiyordunuz. 8...Kxa7 9.c7! Şimdi anlaşılıyor ki piyonun terfi etmesi engellenemez. Duruma göre atı alarak ya da almadan ilerleyerek terfi etmek mümkündür.  Diyagram.

9...Ka8 oynayarak atı koruma düşüncesi 10.c8V# mat ile sonuçlanır. Diğer yandan 9...Ac6 10.c8V+ Ad8 den sonra beyaz materyal fazlası ile rahat kazanır.