TikTok sonrası dünya düzeni

Geçtiğimiz haftalarda Çin’in İran ve Suudi Arabistan arasındaki ara buluculuğu başarılı olduktan sonra Rusya ve Ukrayna arasında ara buluculuğa soyunduğunu yazmıştık. Aradan geçen zamanda devletler, hükümetler ve uluslararası örgütler pozisyonlarını yeniden oluşturmaya çalıştılar.

ABD, Çin’in Rusya-Ukrayna savaşı için sunduğu 12 maddelik barış planına ilk etapta ölçülü tepki verdi ama hemen arkasından Amerikan Senatosunda TikTok’un ABD’de yasaklanmasına dair görüşmeler başlayınca, Çin-ABD rekabeti kaldığı yerden ve başka bir cephede devam etti. TikTok’un ABD veri güvenliğini ihlal etme ve Çin devleti için casusluk yapma imkanı mevcut ama yaptığına dair (henüz) kanıt yok. Bu aşama, somut bir kanıt yokken, TikTok’u yasaklamanın ulusal ve uluslararası kamuoyunda ABD hükümeti aleyhine çalışacağını Amerikan muhafazakarları bile söylüyor.

ABD’nin Çin’in Rusya-Ukrayna barış planına vermediği tepkiyi Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen verdi. Von der Leyen, Çin’i insan hakları ihlalleri hakkında uyardı. Bu, von der Leyen’in Avrupa’da Biden’in Çin politikalarının temsilcisi olduğu şeklinde yorumlandı. Von der Leyen’in çıkışından sonra Avrupa gazeteleri, von der Leyen’in NATO’nun gelecek dönem genel sekreteri olma ihtimali yüksek olduğu için böyle ABD yanlısı bir tutum sergilediğini yazdılar. Von der Leyen’in rakipleri arasında İngiliz Savunma Bakanı Wallace ve İspanya Başbakanı Sanchez vardı.

Önümüzdeki dönem NATO Genel Sekreterliği için adı geçen von der Leyen’in gösterdiği şahince tavır, Avrupa içinde de bölünmeye neden oldu. Alman sermayesinin hükümete yaptığı baskılardan daha önce bahsetmiştik. Von der Leyen’den önce Xi’yle görüşen İspanya Başbakanı Sanchez, çok daha yumuşak ve olumlu bir tavır takınmıştı. Von der Leyen’in sert üslubu İspanya basınında Sanchez’i ezmek olarak görülüp eleştirildi çünkü Sanchez, NATO Genel Sekreterliğini von der Leyen’e kaptırmış gibi görünüyor ama kendisi de haziranda AB Konseyi Dönem Başkanı olacak.

İspanya’nın Çin’le ilişkileri ikili düzeyde geliştirmek için de nedenleri var. İtalya ve Portekiz gibi diğer Güney Avrupa ülkelerinin aksine İspanya, Çin’le ilişkilerinde mesafeli kalmış ve örneğin, limanlarının çoğunda Çinli lojistik firması COSCO’nun hissesi olmasına rağmen devlet düzeyinde Kuşak ve Yol Girişiminin bir parçası olmamıştı. Pandemi ve savaş sonrasında yaşanan iktisadi daralma ve enerji krizi ve Sanchez’in 2023’un sonundaki genel seçimler için destek ihtiyacı İspanya’nın Çin’e dönmesine yol açtı. Örneğin, TikTok İspanya’da devlet memurları için yasaklı değil.

TikTok, bütün devlet başkanlarının sınandığı bir nirengi taşına dönüşmüş durumda. ABD Kongresi TikTok’un Çin kökenli Singapurlu CEO’sunu sorgularken, Çin ABD menşeili durum tespit şirketi Mintz Grup’un Pekin bürosunda çalışan beş Çin vatandaşını gözaltına aldı. Yabancı yatırımcılar için yerli ortakların malvarlıklarını araştıran yabancı durum tespit şirketleri eskiden beri Çin hükümetinin hedefindeydi ama son zamanlarda özellikle dijital sanayindeki yerli yatırımcılara baskılar çok arttığı için yabancı yatırımcıların Çin’deki siyasi ortama güvensizliği de artmıştı. Oysa, Çin’in de pandemi ve savaş sonrası ekonomik darboğazda yabancı yatırımcıyı kaçırma lüksü yok. Velhasıl, çiçeği burnunda Başbakan Li hemen devreye girdi ve devletin sermaye üzerindeki baskısını sembolize eden Jack Ma’yı yurda geri çağırdı. Ma, geri geldi ve şirketini altıya bölerek holding sistemine geçirdi. Üzerine Xi, yabancı yatırımcıya teminat sunan bir mektup yayımladı. Devletler içeride ve dışarıda pandemi ve savaş sonrası döneme hazırlanmaya çalışıyor.