Dezenformasyon, sosyal medya ve seçimler

Etkisini ölçmek çok mümkün olmasa da seçim günü ve sonrasında sosyal medya ve doğrudan mesajlaşma uygulamalarında dolaşıma sokulan dezenformatif içerikler azımsanamayacak miktarda idi. Muhalefete ait olduğu iddia edilen ses kayıtlarından yazışmaların ekran görüntülerine, sahte afiş ve pankart görsellerinden yalan haberlere, eski videoların güncelmiş gibi sunulmasından yanıltıcı iddialara dek uzanan genişçe bir yelpazede dezenformasyonun hemen her çeşidini gördük diyebiliriz. Meselenin buraya kadar olan kısmı beklenmedik değildi. Seçimden önce dezenformasyon konusuna eğilen hemen herkesin az çok öngörerek dile getirdiği bir durumdu. Ancak ne öncesinde dile getirmek ne yayılma anında yalan olduğunu ortaya koymak ne de yetkili isimlerden gelen açıklamalar yeterli oldu. Uzun yıllardır Internet’e aşina çok sayıda hesap da dahil olmak üzere dezenformatif içerikler kendilerine yayılma alanı buldu.

Bu süreç dezenformasyonla mücadelenin sadece enformasyonla başarılı olamayacağı tezinin de sağlaması niteliğindeydi. Tartışabileceğimiz çokça örnek içinde en çarpıcı olanı, seçim sonuçlarını dikkate değer düzeyde değiştirecek miktarda usulsüzlük yapıldığı iddiası. Gerek CHP gerekse de HDP’nin ilgili komisyonları bu yöndeki iddiaların gerçeği yansıtmadığını ifade etti. Ancak yapılan açıklamalar Twitter ve WhatsApp üzerinden bu iddiaların geniş bir kitleye ulaşmasının önünü alamadı. Böyle bir dezenformasyonu yayanları kabaca ikiye ayırabiliriz: Kasti yayanlar ve bilmeden yayanlar. Farkında olmadan yayan için temel etken Internet okur yazarlığının zayıflığı. Bunun üzerine seçim atmosferinin heyecan ve öfkesi de bindiğinde normal şartlarda tongaya düşmeyecek hesaplar bile farkında olmadan dezenformasyonun yayılma noktalarından biri haline gelebiliyor.

Dezenformasyonu kasti yayanlara göz attığımızda ise ilk bakışta karışık ve çetrefilli bir tablo ile karşılaşıyoruz: İlk bakışta muhalefetin çeşitli kanatlarından görünen hesaplar, “gizemli” anonim hesaplar, etkileşimin hazzından ve rantından dezenformasyonu umursamayan haberimsi hesapları… İsim ve cisim değişiklikleri ile yeniden kullanıma sokulan, eski ama az tanınan/hatırlanan manipülasyon hesapları manipülasyonun bir yüzü. Son birkaç ay içinde açılmış hızla 10 bin ve üstü takipçiye ulaşmış yeni/kirliliği daha az bilinen hesaplar ise manipülasyonun diğer yüzü. Bir kısmı mavi tikli bu hesapların altını biraz eşelediğimizde ise çoğunluğunda karşılaştığımız tablo benzer: Yapay takipçi ağları ile popülerleştirilmiş hesaplar.

Nasıl mı biliyoruz bunu? Takipçilerine bakarak. 10 bin takipçili bir hesabın takipçilerinin yüzde 30’unun 2023’ün ilk ayında açılmış hesaplar ise gönül rahatlığı içine bir astroturf ağı ile karşı karşıya olduğumuzu iddia edebiliriz. Ya da takipçilerinin dörtte biri 10 kişi tarafından takip edilmeyen, takipçilerinin üçte biri 10 gönderiyi favorilerine eklememiş bir hesabın takipçilerinin yapay olarak şişirildiğini söylemek zorlama bir çıkarım değil. Haberimsi hesaplarına gelirsek, onların çoğunun sahibinin kim olduğunu, kimlerin çalıştığını, amacını, derdini, yaklaşımını bilen zaten yok. Parayla alınmış bir mavi tikin yanına iliştirilmiş haber ve gazete kelimelerinin varyasyonlarından ibaret bu hesapların çoğuna dair eldeki bilgi.

Tüm bu hesaplar bir anda ortadan kalksa dahi yenilerinin hızla onlardan açılan boşluğu doldurmasının önünde en ufak bir engel yok. Internet okur yazarlığını arttırmak üzere çabalayalım elbette ama seçimin ikinci turuna dek yeterince zaman yok. Tanıdığınız, bildiğiniz, güvenilir hesaplara ve yayınlara sıkı sıkıya sarılmak dışında şimdilik bir çözüm yok.