Satranç öğrenme reçetesi

Federasyon başkanının ev hanımlarına iş imkanı olarak pazarladığı antrenörlük belgelerini parasını ödeyen herkesin alması sonucunda Türkiye çakma satranç antrenörü cenneti oldu. Dolayısıyla satranç eğitiminin nasıl olması gerektiğine dair bir yazı yazmak zorunluluk halini alıyor.

Bilimsel verileri dikkate alırsak 6-7 yaş civarında satranca başlamanın mümkün olduğunu söyleyebiliriz. Şahsi kanaatim 6 yaş öncesi satranç eğitiminin tamamen ticari bir tuzak olduğudur. 4 yaşındaki çocuğa “Bak bu at, dıgıdık dıgıdık gider” demenin satranç öğretmek olduğuna inanan bir kitle var ne yazık ki. Satranç Federasyonu başkanının bile satranç bilmediği, siyasi parti liderlerinin strateji ile taktik arasındaki anlam farkından bihaber oldukları bir ülkede ne kadar acı olsa da gerçek bu.

Satranç nasıl öğrenilmelidir sorusu, elbette öğrenecek kişinin zeka/yaş kriteri dikkate alınarak cevaplanmalıdır. Ancak bu yazıda genel bir yol haritası çizmeye çalışacağım. Yazacaklarımdan hoşlanmayacak olanların, gerçek bir satranç sporcusu yetiştirmekten ziyade günlük başarılarla cebini doldurmaya çalışan satranç tüccarları olduğunu aklınızda tutun.

1. Yapılan hatalardan biri taşların isimlerini ve hareketlerini öğrettikten hemen sonra açılışları göstermeye başlamak ve öğrencinin bunları ezberlemesini beklemektir. Açılış meselesine az sonra geri döneceğiz ama önce şunun bilinmesi gerekir ki satranç tahtasına hakim olmayan kimse satrançta başarılı olamaz. Bu yüzden öğrencilerimle yaptığım antrenmanlarda, 32 taşın tahtaya rastgele dizildiği konumlarda taşların yerlerini yazmalarını istiyorum. Bunu yaparken beyaz ve siyahları ayrı yazmasını, yazarken de a dikeyinden h dikeyine doğru ve taşların değer sırasına göre yazmasını istiyorum. (Örnek: Şc2, Vc4, Ka1, Kh4, Fd6, Fg4, Ab3, Ae2, a2, b4, c5, d3, e7, f4, g6, h3 gibi). 32 taşı, 3 defa 3’er dakika içinde yazabilen sporcu turnuvada notasyon yazarken tahtanın kenarlarındaki harflere ve rakamlara bakmaz bile. “Notasyon kağıdına yanlış yazdım”, “O taşı görmedim gibi” hastalıkların reçetesi görsel taramayla edinilen tahtaya hakimiyet becerisidir.

2. Tahtaya hakim olan öğrenci artık taktik hamleleri öğrenebilir. Maalesef birçok “antrenörün” taktik bilgisi, çatal, açmaz ve şişten ibarettir, hatta bazıları bunları bile birbirine karıştırmaktadır. Oysa satrançta 60 civarında taktik fikir bulunmaktadır. Mesela yol kesmeyi, blokajı, çizgi temizlemeyi, değirmeni bilmeyen ve öğretmeyen adamların çocuklara İspanyol açılışını ezberletmeye çalışmaları bana çok korkunç gelir. Taktik fikirlerin hepsini öğrendikten sonra çözeceğiniz her taktik sorusu gelecekte kazanacağınız bir oyunun tohumu olacaktır.

3. Ülkemizdeki özellikle çocuk sporcuların oyunlarına baktığınızda Sicilya savunmasının, Paulsen varyantının ilk 10 hamlesini ezbere oynadıklarına ama iki hamlelik çatal fikrini görmediklerine şahit olursunuz. Vezir gambitinin ilk hamlelerini ezbere oynayan 7 yaşındaki çocuk, rakibi teori dışı bir hamle yaptığında gözüne ışık tutulmuş tavşan gibi kalakalır. Bu antrenörünün müthiş eğitim anlayışından kaynaklanır! Çocuklara açılış ezberletmek ile açılış prensiplerini öğretmek farklı şeylerdir ve prensipleri hazmederek öğrenen sporcu bilmediği konumlarda da doğru hamleyi bulabilme becerisine sahip olur.

4. Satranç tarihini, kültürünü ve karakterlerini tanımak sporcunun entelektüel birikimini arttırırken, aynı zamanda kendisine örnek alabileceği büyük dehalarla tanışmasına, bir açılışın tarihsel evrimine şahit olurken ezberlemesine gerek kalmadan öğrenmesine neden olacaktır. Bu açıdan bakıldığında örneğin Morphy’nin hayatını internetten de olsa okumak ve en iyi üç oyununu birer a4 kağıdına kendi kendinize analiz etmek ve daha sonra bunları bilgisayar analizi ile karşılaştırmak inanılmaz faydalı bir antrenman yöntemidir.

5. Son olarak Kübalı Eski Dünya Şampiyonu Capablanca’nın, “Açılış çalışmak size açılış öğretir, oyunsonu çalışmak ise satranç öğretir” sözünü kulağınıza küpe etmelisiniz. Opozisyonu, üçgen manevrasını, anahtar kareler teorisini, at/fil matını bilmeyen “antrenörlerden” uzak durmak ve bunları öğrenmeden satranç bildiğinizi iddia etmemek satranç öğrenmek için iyi bir başlangıç olacaktır.