Yeter sayıda kadın işçi varsa patron kreş açmak zorundadır

SORU: 350’den fazla işçinin çalıştığı iş yerinde kadın işçilerin kreş yardımı karşılanmamaktadır. Bu durumda kadın işçi arkadaşlarımız yüksek kreş ücretleri karşısında istifaya sürüklenmekte yahut değişik şekilde mağdur olmaktadır. Bu sorunu yaşayan kadın işçilerin kreş hakkında hukuki talep hakları var mıdır?

CEVAP: İyi günler. Sorunuzu şu şekilde cevaplayarak başlayayım. İşyerlerinde kreş açılması iş yerinde çalışan tüm işçilerin değil o iş yerinde çalışan kadın işçilerin sayısına göre olması gereken bir uygulamadır. Dolayısıyla iş yerinizde 350’den fazla işçinin eğer, 150’den fazlası kadın işçi değilse, bu durumda kreş açılması ilgili yönetmelik gereği yasal bir zorunluluk olmamaktadır.  

İşyerlerinde kreş açılması ile ilgili düzenleme, Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik ile düzenlenmiştir. İlgili yönetmelik, kreş açısından oda ve yurt açma olarak ikili bir ayrım yapmaktadır. Yönetmeliğin, 13. maddesinde yer alan düzenlemeye göre,  “Yaşları ve medeni halleri ne olursa olsun, 100-150 kadın çalışanı olan işyerlerinde, emziren çalışanların çocuklarını emzirmeleri için işveren tarafından, çalışma yerlerinden ayrı ve iş yerine en çok 250 metre uzaklıkta bir emzirme odasının kurulması zorunludur.” 

Burada yönetmelik emzirme odası ile bakım yurdu (kreş) açısından bir ayrım yapmaktadır. İşyerlerinde kreş açılması açısından yönetmelik, ikinci fıkrasında ise “Yaşları ve medeni halleri ne olursa olsun, 150’den çok kadın çalışanı olan işyerlerinde, 0-6 yaşındaki çocukların bırakılması, bakımı ve emziren çalışanların çocuklarını emzirmeleri için işveren tarafından, çalışma yerlerinden ayrı ve iş yerine yakın bir yurdun kurulması zorunludur” hükmümü içermektedir.  

Burada görüldüğü üzere, yönetmelik emzirme odası açmak için iş yerinde 100-150 kadın çalışanın olmasını aramakta iken, bakım yurdu (kreş) açmak için ise 150’den fazla kadın çalışanın bulunmasını şart koşmaktadır. İşveren tarafından açılan kreş, eğer iş yerine 250 metreden daha uzaksa, yönetmelik, işverene taşıt sağlama yükümlülüğü de getirmektedir. İşverenler, ayrıca, ortaklaşa oda ve yurt kurabilecekleri gibi, oda ve yurt açma yükümlülüğünü, kamu kurumlarınca yetkilendirilmiş yurtlarla yapacakları anlaşmalarla da yerine getirebilirler.

Yönetmelik, 13. maddenin 4. fıkrasında, “Oda ve yurt açma yükümlülüğünün belirlenmesinde, işverenin belediye ve mücavir alan sınırları içinde bulunan tüm işyerlerindeki kadın çalışanların toplam sayısı dikkate alınır” demektedir. Ayrıca bu sayının hesabında, erkek çalışanlar arasından çocuğunun annesi ölmüş veya velayeti babaya verilmiş olanlar da dahil edilir.

İşyerinde bu sorunu yaşayan kadın işçilerin sayısının yönetmelikte belirtilen sayıdan fazla olması halinde öncelikle işverenden iş yerinde kreş açılması ile ilgili taleplerini işverene iletmeleri gerekir. Bunun için imzalı bir dilekçe verilmesi yazılı olması açısından önemlidir.

Ayrıca, iş yerinde kreş bulunmaması Yargıtay tarafından haklı nedenle fesih olarak değerlendirilmiştir. Yargıtay,  “İş Kanunu’nun 24 üncü maddesinde işçinin haklı fesih halleri düzenlenirken (II) bendinin (f) alt bendinde son cümle olarak “Yahut çalışma şartları uygulanmazsa” şeklinde ifadeye yer verilerek, çalışma koşullarının uygulanmaması durumu işçinin haklı fesih nedenleri arasında yerini almıştır. Anayasa, yasa, tüzük ve yönetmelikler, bireysel ya da toplu iş sözleşmeleri, iş yeri personel yönetmeliği ve benzeri kaynaklarla, iş yeri uygulamalarının çalışma yaşamına etkileri sonucu her bir iş ilişkisinde çalışma koşulları meydana gelir. 14.07.2004 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 25522 sayılı Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik’in 15. maddesine göre, işverenin belediye ve mücavir alan sınırları içinde bulunan tüm işyerlerinde, yaşları ve medeni halleri ne olursa olsun, toplam 150’den çok kadın çalışanı olması halinde, 0-6 yaşındaki çocukların bırakılması, bakımı ve emziren çalışanların çocuklarını emzirmeleri için işveren tarafından, çalışma yerlerinden ayrı ve iş yerine yakın belirli şartları taşıyan bir yurdun kurulması zorunludur” diyerek yönetmelikteki düzenleme gereği işverenin kreş açma zorunluluğu bulunmakta olup, bu yükümlülüğünü yerine getirmeyen işveren karşısında kadın işçinin iş sözleşmesini haklı nedenle fesih hakkı olduğuna karar vermiştir. (Yargıtay 9. HD, 14.11.2016 taihli, 2015/5175 E, 2016/19971 K; 10.04.2018 tarihli 2015 /14935 E, 2018 /8317 K)

Ayrıca, işveren açısından iş yerinde sayı açısından kadın çalışanın bulunduğu halde kreş açılmaması, şikayet üzerine idari para cezasını gerektiren bir durumdur.