Bir kapitalizm gerçeği olarak Wagner

Rusya’da paralı asker grubu Wagner’in, Rus ordusuna karşı isyanı, birçok özelliği ile tartışılmayı hak edecek kadar kallavi bir konu.

Öncelikle Rusya gibi büyük bir güç açısından karşılaşılan isyanın, şu ana kadarki oluş biçimi bakımından bir ‘darbe girişimi’ olarak adlandırılamayacağını belirterek başlayalım. Zaten habercilik açısından ciddi yayın organları ve haber siteleri de bu şekilde nitelendirmediler.

Ancak yaşanan olay, gerçekleştiği coğrafya olarak Rusya açısından kuşkusuz özel bir anlam ifade etse de örnekleri başka ülkelerde de görülebilecek, hatta farklı bağlamlarıyla görülen özellikler taşıyor.

Soruyu doğru yerden sorarak başlayalım. Paralı asker, özel şirket orduları nasıl bir ihtiyacın ürünü olarak ortaya çıkıyor?

Bilindiği gibi ülkelerin savunma ihtiyaçlarıyla gerekçelendirilen devletin şiddet tekelinin en üst boyutunu ifade eden düzenli ordular, kapitalist bir dünya içinde belirli bir uluslararası hukuk standardı ile çevrelenmiş durumdalar. Neyin ülke savunması neyin uluslararası savaş suçu olduğu gerçeği, uysun ya da uymasın bütün resmi orduları bağlar.

Ama paralı askerlerden oluşan özel ordular, paralarını devletlerden aldıkları için resmi ordu ile ilişki halinde, onun hedefleriyle bağlantılı olarak hareket etseler de, resmi orduların kirli elleri gibidirler. Resmi ordunun mensubu olabilmek hele rütbeli asker olabilmek için türlü denetimlerden geçersiniz. Ama örneğin Wagner markası altında Ukrayna’ya karşı savaşan ve hem Putin hem de Rus ordusunun kurmayları tarafından bugüne kadar ‘kahraman savaşçılar’ olarak adlandırılan binlerce paralı asker hapishanelerden devşirildi. Ukrayna’da savaşı takip eden gazetecilerin de, savaşa ön cepheden giren paralı askerlerin hiçbir kural tanımadan, vahşi ve yağmacı birer zombi gibi hareket ettiklerini aktarmış olduklarını hatırlayalım. Wagner’in patronu Yevgeni Prigojin, Putin döneminde zengin bir iş insanına dönüşüyor ve patronu olduğu Wagner grubuna mensup paralı askerleriyle Ukrayna sahasında ‘düşmana’ karşı büyük bir yıkıcılıkla iş gördüğü süre boyunca da sırtı sıvazlanıyor ve büyümeye devam ediyor.

Ancak Batı’nın büyük kapitalist devletlerinin Ukrayna’ya açık desteğiyle savaşın uzaması, nizami ordular içinde bile yaşandığı tarih kitaplarına, filmlere, romanlara, belgesellere konu olan hoşnutsuzluk ve sıkıntıların paralı askerler ile yaşanmamasını neredeyse imkansız hale getiriyor.

Bilindiği gibi Wagner saflarında savaşan paralı askerler, Ukrayna’nın doğusundaki Bahmut’un geri alınması için aylardır süren savaşta ciddi kayıplar verdiler. Prigojin, bu konuda Rus ordusunun komuta kademesini cephane eksikliği ile suçlarken, elinde bulunan asker sayısına ve sahada iş görme kapasitesi bakımından kendilerine duyulan ihtiyaca güvenerek bir süredir Putin’e yönelik olarak alaysamalı açıklamalar yaptı ve zaman içinde bu açıklamaların dozunu artırdı.

Wagner’in sahada sahip olduğu potansiyel ile Rusya’da iktidar savaşlarında maniple edilip kullanılabilecek kadar etkili bir silah haline geldiği de anlaşılıyor. Eğer böyle bir manipülasyon bağlantısı varsa muhtemelen onu kullananlar bugünkü gücü ile Putin’i yerinden edemeyeceklerini biliyorlar ve yıpranma payına oynuyorlardır.

Paralı askerlerin kapitalist devletlerin gözündeki yeri ise Wagner isyanı ile uygulamalı olarak görülmüş oldu. Putin, savaşta yararlılık gösteren Wagner savaşçılarına ‘kahramanlar’ diye seslenirken, isyan edenlere de ‘hain’ ve birer pislik muamelesi yapıyor. Bu arada, Putin’in 1 yıl önce, 22 Haziran 2022’de Prigojin’e Rusya kahramanı madalyası vermiş olduğunun sosyal medyada hatırlatıldığını ekleyelim.

Paralı askerler hangi kapitalist devletin ordusunun bir aparatı olarak sahaya sürülüyor olursa olsun, savaş kazanılmışsa, onların sahadaki bütün kural ve hukuk dışı pratikleri tolere edilerek ‘ulusal kahramanlık’ nişanesi içinde anılırlar. Ancak öldüklerinde artık ölü bir yatırımdırlar. Onlarla iş oraya kadardır. Bu ilişkinin diyalektik bir sonucu olarak, zaten para için savaşan birinden bir ulusal kahraman gibi davranmasını, resmi bir ordu mensubunun sadakat ve disiplinini beklemek de ahmakçadır. Para için savaşan biri para için yaşar ve çıkarı neyi gerektiriyorsa o yöne doğru yavşar.   

Ayrıca paralı askerlik gerçeği, kapitalist devletlere savunma harcamaları bakımından bir tasarruf imkanı da sunarlar. Zira büyük sayılara ulaşan düzenli bir orduyu yıllarca beslemek ve finanse etmek kapitalist devletler için ciddi bir fatura demektir. Ama profesyonel ve görece taşınabilecek sayıdaki bir ordu ile yola devam edip, sıcak bir savaş gibi açık bir ihtiyaç halinde o döneme ait bir bütçe ayırarak paralı askerleri sahaya sürmek daha rantabldır.

Kapitalist devletler kendi ihtiyaçlarının bir sonucu olarak yol verdikleri paralı asker yapılanmasıyla bir risk de satın alırlar. O riskin maliyeti de bazen Wagner krizinde olduğu gibi olabiliyor.

Bu yazı yazılırken, paralı asker şirketi Wagner’in Lideri Prigojin’in Putin’in onayıyla Belarus Cumhurbaşkanı Lukaşenko ile görüştüğü ve görüşme sonrasında Wagner ile Kremlin’in anlaştığı haberi gelmiş, ayaklanmanın sona erdiği bildirilmişti.

Ancak unutulmasın ki, şu ana kadar ‘çıkan’ bölümün kısa özeti bu sadece. Önümüzdeki günlerde bu sürecin başka sonuçları olursa kimse şaşırmasın.

Komşuda bunlar olurken, Türkiye’de CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu da, “Rusya’nın Wagner’i, Türkiye’nin SADAT’ıdır” ifadelerini kullandı. Önemsiz bir uyarı değil. Ancak daha önemlisi ve tehlikelisi, AKP iktidarının Türkiye’yi ortağı haline getirdiği Suriye savaşında ÖSO güçleriyle kurduğu ilişkidir. Suriye sahasındaki bu güçler, hükümetin emrini verdiği Suriye sahasındaki harekatlar sırasında, kendilerini eğitip donatanlar tarafından kahraman olarak ilan edilirken, bazen savaşı bırakıp kaçtıkları, bazen de yağmacılıkta sınır tanımadıklarına dair çokça haber çıktığı biliniyor. Ayrıca Türkiye iktidarı tarafından para ve silahla desteklenen İslami paramiliter güçlerin, bulundukları coğrafyada sıkıştıkları oranda Türkiye açısından bir potansiyel tehdit olmaya devam ettikleri de sır değil. Konu komşu herkes biliyor.

Hatta bu tür ilişkiler, yarın isteyince elinizi öyle kolay yıkayabileceğiniz ilişkiler değildir.

Wagner krizi, klikler arası mücadelenin yansıması