Twitter, Threads ve platformların berbatlaştırılması

Sosyal medya platformlarına dair tartışmalarda platformların kapitalist şirketler tarafından kâr etme amacıyla işletildiği gerçeği kolayca gözden kaçabilen bir olgu. Bu gözden kaçırıldığında platformların yarattığı olanaklar, bir platformun diğerlerine göre avantajları-dezavantajları, ifade özgürlüğü açısından işlevleri gibi başlıklar üzerinden yapılan çeşitli tartışmalar da toplam gerçekliği ıskalayabiliyor. Bu ıskalama ile birlikte A platformun “geleceğin platformu” olacağı, diğer B platformun “yayıncılığı kökünden değiştireceği”, C platformunun “demokrasinin ve çok sesliliğin dijital uygulanabilirliği”nin ispatı olduğu gibi büyük iddialar kolayca havalarda uçuşabiliyor ya da daha doğrusu uçuşabiliyordu.

Kapitalizmi eleştiren karikatürlerde görmeye alışkın olduğumuz “azgın kapitalist”in dünyada vücut bulmuş hali Elon Musk’ın Twitter’ı satın alması ve ardından hızla hayata geçirmeye çalıştığı iş modeli ile birlikte platformların şirketlerin kâr etme aracı olduğu gerçeğini kullanıcılar iliklerine kadar hissettiler. Çoğu tartışma yerçekimsiz ortamdan çıkıp ayakları yere basan, dünyevi, ekonomik temellere döndü. Platformlar ekonomik bağlamları içinde ele alındığında “zengin milyarder veledin şımarıklığının” aslında kapitalizmin ta kendisi olduğu da biraz daha görünür oldu.

Şirketlere ait çevrimiçi platformlarda yıllardır gözlemlenen bir örüntü var. Cory Doctorow bu örüntüyü “enshittification” (Basın kanunu ve ilgili kurumlarla tek kelimeden dolayı sorun yaşamamak için yanlış çeviri olduğunu bile bile berbatlaştırma diyelim biz buna) olarak adlandırıyor:

“(Platformlar) Önce kullanıcılarına iyi davranırlar; ardından ticari müşterileri için işleri daha iyi hale getirmek üzere kullanıcılarını kötüye kullanırlar; son olarak da kendileri için tüm kazancı geri almak üzere bu ticari müşterileri kötüye kullanırlar. Sonra da ölürler.

Ben bunu berbatlaştırma olarak adlandırıyorum…”

Platformlar ilk kuruldukları dönemde kullanıcılara muhtaçtır. Kullanıcıları platforma çekebilmek için ellerinden geleni yaparlar. Bir platform yeterli sayıda kullanıcı topladığında ve bu kullanıcılar için kurduğu arkadaş ağını terk etmenin zorluğu, alışkanlık, alternatifsizlik vb. sebeplerle platformu terk etmek yeterince zor hale geldiğinde ilk aşama tamamlanmıştır. İkinci aşamada reklam verenler ve ticari müşteriler sunulan çeşitli olanaklar, indirimler ve platformdan kaçması pek mümkün olmayan geniş kullanıcı tabanı kullanılarak platforma çekilir. Platformdan kaçması mümkün olmayan kullanıcılara daha fazla reklam gösterimi kullanıcılar şikayet etse dahi platform açısından bir sorun değildir. Platformun kullanıcı tabanına sunduklarından bir kâr elde etmeye başlayan ya da trafik alan müşterilerin de platformdan çıkışları da artık kolay değildir. Kullanıcılar kendi ağları ve alışkanlıkları ile rehin tutulurken müşteriler de kullanıcılarla rehin tutulmaktadır. Kullanıcıların ve müşterilerin kitlesel olarak kaçamamasının garantiye alınmasının ardından şirketlerin platformdan maksimum kârı kendilerine aktarmak için hem kullanıcıları hem de müşterileri rahatsız edecek çeşitli hamleler yapmasının önünde hiçbir engel kalmaz.

Youtube’dan Tiktok’a, Facebook’tan Twitter’a arama motorlarından alışveriş sitelerine kullanıcılarla müşterileri bir araya getiren hemen her platformda berbatlaştırma örüntüsünü gözlemleyebiliyoruz. Elbette her platform bu süreci farklı hızlarda ve nüanslarla yaşıyor. 358 milyon kullanıcılı Twitter üçüncü aşamada koşar adımlarla ilerlerken 180 bin kullanıcısı ve 1.9 milyon davetiye sırası bekleyeni ile Bluesky daha ilk aşamanın başlarında emekliyor. Twitter’ın krizini fırsat bilip asgari düzeyde özellikle alel acele açılan Threads iki günden kısa sürede 60 milyon kullanıcı toplayarak ilk aşamayı koşar adım geçeceğinin sinyallerini veriyor. Bluesky ve Threads varlıklarını sürdürmeyi başarırlarsa berbatlaştırmanın diğer aşamalarından da geçeceklerini söylemek için kahin olmaya gerek yok. Ve o sürecin sonunda Dorsey’in Musk’tan, Musk’ın Zuckerberg’den çok da farklı olmadığı da biraz daha görünür olacak.