Kaza değil cinayet: ‘İş kazalarını’ konu alan filmler (3)

Geçen hafta sinemamızın ülkenin en can alıcı sorunlarından iş kazalarına ilgisizliğinden söz etmiş, 2000’lere kadar “Türk sinemasında hem doğrudan (Diyet, Maden, Bir Günün Hikayesi), hem de dolaylı olarak (Şehirdeki Yabancı, Bereketli Topraklar Üzerinde, Çark) iş kazalarını konu alan film sayısının altı olduğu söylemiş, “Şehirdeki Yabancı” filmi üzerine yazmıştık.   Bunlardan sadece üçünde Lütfi Ö. Akad’ın “Diyet”, Yavuz Özkan’ın “Maden” ve Sinan Çetin’in “Bir Günün Hikayesi” filmlerinde iş kazaları temel konu olarak ele alınır.

DİYET

İlk göç filmi Halit Refiğ’in yönettiği “Gurbet Kuşları”ydı. (1964) Lütfi Ö. Akad’ın “göç üçlemesi” olan “Gelin” (1973), “Düğün” (1974) ve “Diyet” (1975) filmlerinde aynı zamanda, göçle birlikte ortaya çıkan kültürel ve sosyal değişimler, gerilimler ve problemler ortaya konmaktadır. Filmlerin olay örgüsü, göçün sebep olduğu çatışmalar ve gerilimler üzerine kurulmuştur. Göç bu kahramanlar için bir tür kaçış, yeni bir başlangıç ya da umut olduğu gibi yozlaşma, hayal kırıklığı, trajedi, intihar veya nadiren de olsa tersine göç gibi anlamlar da taşır.

“Diyet”te Salim Bey’in babası adına yönettiği fabrikada bir makine işçilerin yaralanıp sakat kalmalarına neden olur, en son Mustafa bu makinede bacaklarından olmuştur. Bilal Usta İstanbul’a yeni gelen Hasan’ı Mustafa’nın yerine aldırır. Fabrikada sendikalaşma çabası vardır. Bilal Usta sendikaya karşıdır. Sendikalı olanlar, kocası tarafından terk edilen iki çocuklu Hacer’i de yanlarına çekmek isterler. Sendikacıların isteklerini fabrika sahibi kabul etmez, Hasan’la Hacer evlenir. Salim Bey işçileri sendikalı-sendikasız diye ayırır. Hacer sendikalılar arasında, kocası Hasan sendikasızlar arasında yer alır. Hasan, Bilal Usta ile karısının tutumu yüzünden tartışırken kolunu makineye kaptırır ve kolu kopar. Olay yerine gelen Hacer, “Alın diyetinizi” diye kocasının kolunu Salim Bey ve İbrahim Usta’ya fırlatır.

Diyet’te Hülya Koçyiğit ve Hakan Bakamir’in yanı sıra Erol Taş, Erol Günaydın, Güner Sümer, Gülten Ceylan gibi oyuncular yer alır.

MADEN

“Size güveniyoruz ağabey, size; işçilere güveniyoruz. Bana güzel haberler yazmanı bekliyorum. Sizin, o sade, gösterişsiz fakat doğru, sağlıklı gelişmenizden aydınlık haberler yazmanı. Geçen mektubunda ‘Biz bir yandan faşizme karşı savaşırken, bir yandan da sendika ağalarına karşı savaşmak zorundayız diye yazıyor ve başaracağız, başka çaremiz yok’ diyordun.”

Yavuz Özkan’ın yönettiği Maden (1978) filminin bir sahnesinde İşçi Önderi İlyas’ın düşünceleri (yukarıdaki cümleler) kafa sesiyle yansır bizlere. “Bu filmde gelişen işçi sınıfı hareketine, iş birlikçi burjuvazinin indirmek istediği darbe girişimlerini sergilemeye çalıştım. Bir kamu kuruluşu olan demir yollarındaki greve ekonomik planda hiç ilgisi olmadığı halde politik planda ilgilenenlerin oynadıklarını sergilemek istedim. Bu ana tema içinde toplumun çeşitli kesimlerindeki örnekleri alarak bu baskı, terör ve demagojiyi örgütlü ve birlik içinde püskürtmenin mümkün olabileceğini vurgulamak istedim” diyen Yavuz Özkan “Maden”de bir maden ocağında bir devrimciyi ve işçilerle olan hikayesini anlatır. İlyas (Cüneyt Arkın) maden ocağındaki kötü koşullarda daha fazla çalışmak istemediklerini bütün işçilere anlatmaya çalışan bir devrimcidir. Bu çabaları sonuç verir ve Nurettin (Tarık Akan) ve arkadaşlarını sarı sendikanın etkisinden kurtarır. O sıralarda göçük altında kalan işçilerin bunda etkisi büyüktür. İşçilerin huzursuzluğunu yatıştırmak için maden sahibi şehre lunapark getirir. Bu olumsuz durumu aşmak ve çalışma koşullarının düzeltilmesi için İlyas ve Nurettin bir imza kampanyası düzenlerler. Bu faaliyetleri yürütürken İlyas’a patronun adamları suikast düzenler. Bundan sonra işçilerin kendi aralarındaki dayanışması artar ve ilk önce iş yavaşlatma eylemi yaparlar. Daha sonra İlyas’ın göçük altında kalmasıyla greve giderler.

İlyas arkadaşlarını bilinçlendirmek için yaptığı konuşmalardan birinde şunları söyler: “Arkadaşlar oyuna gelmeyelim. Bu adamlar kargaşa çıkararak işi ‘oldubitti’ye getirmek istiyorlar. Arkadaşlar burada cinayet işleniyor. Ocaklarda yeterli tedbir alınsa ölenlerimizin yüzde doksanı kurtulurdu. Başımızdaki sahte sendikacılar toplu sözleşmelerde alınan göstermelik kazanımlarla bizleri oyaladılar. Üstüne üstlük toplu sözleşmeye ‘İşçiler yerlere tükürmeyecek ve açığa işemeyecek’ gibi bizi küçülten maddeler konulmasına izin verdiler. Yani ‘İşçiler hayvandır, önüne gelen yere işer, olmadık yere tükürür’ demeye getirdiler.”

Başlıca rollerinde Cüneyt Arkın, Tarık Akan, Hale Soygazi, Meral Orhonsay, Halil Ergün, Baki Tamer, Nurhan Nur, Ahmet Turgutlu ve İhsan Yüce’nin yer aldığı film, 1978 yılındaki 15. Altın Portakal Film Festivalinde önemli ödüllerden dördünü kazanır.

 BİR GÜNÜN HİKAYESİ

Sinan Çetin’in “başka bir Sinan Çetin’e dönüşmeden önce çektiği ilk filmi “Bir Günün Hikayesi”nin (1980), bir maden ocağı çevresinde geçen öyküsünde, acımasız töreler ön plana çıkar. Maden ocağındaki bir patlama sonucu ağabeyini yitiren Mustafa (Fikret Hakan), töre gereği dul kalan yengesiyle (Şerif Sezer) evlenmek zorunda kalır. Oysa genç adam, yengesinin kardeşi Zeynep’e (Nur Sürer) sevdalıdır. Zeynep’e, Mustafa’nın geçmişteki bir olay nedeniyle “can borcu” olduğu ve çok sevdiği arkadaşı Nizam da tutkundur. Mustafa törelere karşı çıkamaz. Ağabeyinin karısıyla evlenirken büyük bir acı içindedir ve bu zorunlu evliliğin getirdiği acıdan kurtulabilmek için Zeynep’i Nizam’la (Nizamettin Ariç) evlendirmeye karar verir.

Mustafa, parasal sorunları nedeniyle patronları ile aralarında sürtüşme olan maden ocağı işçilerini toplayıp düğüne getirir. Çalışma yerinde işler aksayınca maden ocağı sahibi, bu kez kiralık katiller tutar. Düğünden dönen işçilerin üzerine ateş açtırır. Mustafa can verir. Zeynep, Mustafa’nın arzusu üzerine zorunlu bir evlilik yaptığı Nizam’la yeni bir hayata başlayacaktır.

Başlıca rollerinde Fikret Hakan, Şerif Sezer, Nur Sürer ve Nizamettin Ariç yer aldığı filmin oyuncu kadrosunda Erdoğan Akduman, Erdinç Bora, Ahmet Fuat Onan, İhsan Tebret, Aslan Ariç de yer alır.