Kaza değil cinayet: ‘İş kazalarını’ konu alan filmler (4)

İş kazalarını konu alan filmleri Erden Kıral’ın yönettiği 1979 yapımı “Bereketli Topraklar Üzerinde” ve senaryosunu Bekir Yıldız’la Haşmet Zeybek’in yazdığı, yönetmenliğini Muzaffer Hiçdurmaz’ın yaptığı 1987 yapımı “Çark”la sürdürüp tamamlayalım…  

Daha önce bu sayfada iki film üzerine de uzunca yazmıştık; bugün o yazılardan yararlanarak ve özetleyerek söz edeceğiz.(1) 

BEREKETLİ TOPRAKLAR ÜZERİNDE 

“Bereketli Topraklar Üzerinde”nin başlıca rollerinde Erkan Yücel Yaman Okay, Nur Sürer, Menderes Samancılar, Erol Demiröz, Bülent Kayabaş, Tuncel Kurtiz, Osman Alyanak, Özcan Özgür yer alır. 

Sivas’ın bir köyünden Köse Hasan, Pehlivan Ali ve Yusuf adlı üç arkadaş hemşehrilerine ait olan bir fabrika olduğunu duyarlar ve bir tren yolculuğunun ardından Çukurova’ya çalışmaya gelirler. Hemşehrileri onlara çırçır fabrikasında iş verir. Fabrikada çok zor şartlar altında çalışırlar. Para biriktirme amacıyla işlerine devam ederler. Sulu kozada çalışan Köse Hasan hastalanır ve işe gidemeyecek kadar kötü bir duruma gelir. Ali ve Yusuf ona bir süre baksa da bir süre sonra hasta arkadaşlarını bırakıp daha fazla ücret alabilecekleri yeni bir işe girer. İnşaat işçiliği yaparlar. Bir süre sonra Hasan’ın öldüğü haberini duyarlar.  

Pehlivan Ali, Fatma adlı kıza aşık olur ve onunla kaçar. Pehlivan Ali sürekli pavyona giderken, karısı da onun işvereni ile birlikte olmaya başlar. Buğday tarlasında çalışmaya başlayan Pehlivan Ali çok zor şartlarda işine devam eder. Patronlar çalışanlarına çok kötü davranmaktadır. Duruma isyan eden ustalar işten çıkarılır. Makine kullanmayı öğrenen Pehlivan Ali ustalarından övgü alır ve daha da hırslanır. Ancak bir gün dengesini kaybeder ve kolunu makineye kaptırır. Durumdan haberdar olan ağa, arabasının kirlenmesinden korktuğu için Ali’yi hastaneye götürmez. Ali de bu yüzden kan kaybından ölür.  

Daha önce işten çıkarılan işçiler haksızlığa isyan edip her şeyi ateşe verirler. Duvar ustası olan Yusuf köyüne dönmeye karar verir. Kendisine, karısına ve çocuklarına elbise alır. Tren garına gider. Pehlivan Ali’nin bir işçi arkadaşı ile karşılaşır. Onun öldüğünü öğrenince çok üzülür. Trene binip köyüne döner. Köse Hasan’ın karısı ve Pehlivan Ali’nin annesi onların neden gelmediklerini sorduğunda Yusuf’un duyduğu sevinç üzüntüye dönüşür. 

ÇARK 

Bozuk düzenin çarkları, dişlileri on yıllardır acımasız koşullarda insanları, emekçileri öğüterek sürdürüyor iktidarını. 1960-1965 yılları arasında toplumsal gerçekçi filmler yapan Yeşilçam sineması sonrasında yıllarca toplumsal sorunlara, işçinin emekçinin sorunlarına mesafeli durur. 

Birçok projede senarist, yönetmen yardımcısı, yapımcı ya da yapım sorumlusu olarak yer alan Muzaffer Hiçdurmaz, 1987 yılında senaryosunu Bekir Yıldız ve Haşmet Zeybek’in yazdığı “Çark” filmini çeker. Filmin gerçek adı “Direniş” olmasına rağmen henüz 12 Eylül koşulları sürüyordur ve filmin adı “Çark” olarak değiştirilir. Ancak filmin adına yönelik uygulanan bu “yumuşatma” çabası da pek işe yaramaz ve üretici kadro birçok kez polis tarafından sorgulanır. Gelen baskılar nedeniyle sinema salonları filmi oynatmama kararı alır. 

Çark, cam atölyesinde başlayıp tersanede devam eden ve Orta Çağ çalışma düzenine sahip Kazlıçeşme deri işçilerine kadar uzanan senaryosuyla önemli-farklı işçi filmlerinden biri olarak sinema tarihindeki yerini alır.  

Filmin çok güçlü bir oyuncu kadrosu vardır. Tarık Akan ve Müge Akyamaç’ın yanı sıra İhsan Yüce, Savaş Yurttaş, Oktay Sözbir, Günay Girik, Erol Demiröz, Cezmi Baskın, Ferdi Akarnur, Kenan Bal, Erdinç Dinçer, Ferdi Altuner, Dursun Ali Sarıoğlu, Cihat Tamer, Hikmet Karagöz, Seyfettin Karadayı, Savaş Taner, Haşmet Zeybek gibi oyuncuların yer aldığı filmde Yazar-Senarist Bekir Yıldız’ı da birçok sahnede görürüz. 

SINIFIN BİL SAFA GEL 

Çark işçi sınıfının en örgütsüz ve en çok ezilen kesimlerinin yaşantısına mercek tutar. Söz konusu iş kollarının yansıtılışı Türkiye’de işçi sınıfının nasıl ve ne şartlarda çalışıp yaşadığını çarpıcı biçimde aktarır.  

Rauf (Tarık Akan), bir cam fabrikasında usta olarak çalışmaktadır. Patron işlerin iyi gitmediğini, Rauf’la birlikte iki kişi dışında herkesi işten çıkaracağını söyler. Rauf bu teklifi kabul etmez. Emeklerinin karşılığını alamayan dört arkadaş, patronla çatışmaya girerler ve beklendiği üzere kendilerini kapının önünde bulurlar. Bütün işçiler işten çıkarılır. Daha sonra bir tersanede çalışmaya başlayan arkadaşlar gittikleri yerde de kendilerini aynı çarkın içinde bulurlar. 

Rauf işsiz kalınca karısı Leman çalışmak ister ve polis olur. Rauf ve arkadaşları Kazlıçeşme deri fabrikalarında iş bulurlar. Buradaki çalışma şartları ve uğradıkları haksızlıklar onları harekete geçirmeye zorlar. Rauf ve polis olan eşi Leman arasında kırılma ve kopmalar yaşanır. Bu ideolojik ve sınıfsal bir kopmadır.  

Tatile gelirken geçirdiği kazada bir bacağını kaybeden Alamancı Recep de zor günler yaşamaktadır. Birikmiş parası bittiği, çürüğe çıkıp emekli olamadığı için deri atölyesine işçi olarak girmekle kalmaz, çalışarak aile bütçesine katkıda bulunmak isteyen oğlunu da işe aldırır. Ustabaşı, Recep ve oğluna birini “sakat-yarım”, değerini çocuk sayarak tek bir maaş vermeye kalkışır. İşçiler ustabaşının üzerine yürüyünce ustabaşı geri adım atar. Ama bu olay, patronların kulağına gider ve onların tepkisi daha sert olur. İşçileri yanlarına çağırıp işsizlikle tehdit ederler. Recep’in oğlunun makineye sıkışarak ölmesiyle gerilim yeniden yükselir. İşçiler bu kez toplu olarak iş bırakarak ellerinde ölen işçinin cansız bedeni yürüyüşe geçerler.  

Atölyelerin ve eylemin olduğu bölge polislerce kuşatılır, işçilerin yürüyüş yolları polisler tarafından kesilir. Gelen polislerin arasında Rauf’un eşi Leman da vardır. İşçiler kapı önüne birikip oturma eylemi yaptıklarında, Leman, işçileri kuşatan polislerin arasındadır. Yeni katılımlarla gittikçe çoğalan işçiler ellerinden yere bıraktıkları ölen arkadaşları etrafında toplanırlar ve otururlar. 

İşçilerin biriktiği yerin en ortasında ayakta duran Rauf, son bir kez daha polislere ve aralarındaki Leman’a bakar ve oturan işçilere katılır. 

(1) https://www.evrensel.net/yazi/72253/bereketli-topraklar-uzerinde 
https://www.evrensel.net/yazi/83852/bu-duzen-bu-cark-boyle-donmez-direnisler-surer