Internet devleri ve medya devleri arasında

Kanada hükümetinin çevrimiçi haber içeriklerinin bağlantılarının sosyal medya ve Internet platformlarında paylaşılmasını düzenleyen yeni yasası nedeni ile Meta ve Google, platformlarındaki Kanadalı kullanıcılar için haber bağlantılarının paylaşımını durdurmaya başladı. C-18 olarak anılan ve sosyal medyada ya da arama motoru sonuçlarında haberlere verilen bağlantılara Internet devlerinin bir ücret ödemesi gerekliliğini getiren yasanın bir benzeri 2021 başlarında Avustralya’da çıkarılmıştı. Reuters’ten Guardian’a, Rupert Murdoch’un News Corp’undan CNN’e medya devleri yasayı sevinç çığlıkları ile karşılamışlardı. Google ve Meta (o zamanki adı ile Facebook) yasaya karşı ülkede haber linki paylaşmayı durduracaklarını açıklamışlar ancak bu sözlerinin arkasında durmayarak kısa süre sonra büyük medya devleri ile art arda milyonlarca dolarlık anlaşmalar imzalamışlardı.

Benzer bir madde Avrupa Birliği’nin Dijital Tek Pazarda Telif Direktifi’nin içeriğinde de yer alıyor. Direktifin tartışmaları sırasında “link vergisi” olarak da anılan 15. madde arama motoru ve sosyal medya devlerinin, arama sonuçlarında ve gönderilerde haberlerin orijinal kaynağına link verirken kullandıkları küçük parçalar için haber kuruluşlarına para ödemesini şart koşuyor. Üye ülkelerin ilgili direktife göre yasalarını düzenlemesi için verilen süre dolmasına rağmen pek çok ülkede bu konuda bir yasal düzenleme henüz yapılmış değil.

Geleneksel medyanın reklam gelirleri uzun yıllardır düşüşte. Buna karşılık olarak Internet devlerinin dijital reklamlardan elde ettiği gelirler artmaya devam ediyor. “Link vergisi” düzenlemeleri geleneksel medyanın reklamlarda kaybettiğini Internet devlerinden tazmin etmenin bir yolu olarak pek çok ülkede gündeme geliyor. Kanada’daki düzenleme de benzeri girişimlerden çok farklı değil. Medya devlerinde yazılıp çizilene inanacak olursanız yayımlanan linkler aracılığı ile Internet devlerinden medya devlerine gelir aktarımı gazeteciliğin çıkarına. Ancak Avustralya örneği bize başka veriler de sunuyor. Google ve Meta, 2021’de Avustralya’da yaklaşık 30 şirketle bu yasa kapsamında anlaşma yaptı. Anlaşma yapılanların büyük kısmı News Corp, ABC ve Guardian gibi uluslararası medya devleri. “Dev” statüsüne gelememiş medya organları ise ya anlaşma yapamadılar ya da oldukça komik miktarlarla yetinmek zorunda kaldılar. Özetle Avustralya’daki yasa genel olarak gazeteciliğe değil ülkede içerik üreten medya devlerinin daha da büyümesine hizmet etti. 

Bu tartışmada Meta ve Google’ı savunacak halimiz yok elbette. Ancak medya devlerinin bizi inandırmak istediği “Kendi çıkarlarının aslında tüm gazeteciliğin çıkarları olduğu” masalına da inanacak değiliz. Gazeteciliğin tarihi medya devlerinin çıkarlarının gazetecilikle nasıl çeliştiğinin hikayeleri ile dolu. Türkiye’den bir örnekle yetinelim sadece: Gazetecilerin bayramda çalışmama hakları ve Bayram Gazetesi nasıl, kimin çıkarına ortadan kalktı?

Medya devleri istiyorlar ki bir yandan arama motorları ve sosyal medyadan trafik kendilerine aksın, diğer yandan Internet devleri üstüne para ödesin. Üstüne yasal düzenlemeler öyle bir hazırlansın ki küçük yayıncılar da olabildiğince yok olmaya itilsin. Türkiye’de gündeme gelse sağlı-sollu medya devlerinin böyle bir düzenlemenin arkasına dizileceği neredeyse kesin.

Webin mucidi Tim Berners-Lee 2021’de Avustralya hükümetine yaptığı başvuruda ücretsiz link verebilmenin webin işleyişinin temel dinamiklerinden olduğunu belirtip yasanın işletilmesi halinde bunun norm haline gelip webi işlemez hale getireceğini ve bunun tüm Internet için ağır sonuçları olacağını ifade ediyordu. Avrupa Parlamentosu başkanına yazılan, Tim Berners-Lee ve “Internet’in babası” Vint Cerf’de dahil olmak üzere 70 imzacısı bulunan mektupta AB telif direktifinin 15. maddesi için aynı kaygılar ifade ediliyordu. Dün AB ve Avustralya için söylenmiş olan ile bugün Kanada için söylenmesi gereken arasında pek fark yok. Medya devleri webin temel dinamiklerinden birini kendi lehlerine bozuşturmak istiyor. Hiçbiri temiz olmayan Internet devleri ise kendi çıkarlarının bir gereği olarak bu kavgada gerçekten daha iyi ve daha özgür bir webi savunanların yanına düşüyor.