Unutulmaz büyük aktör Salih Tozan (1)

Onlarca filmde büyük bir hayranlıkla izlediğim unutulmaz dev bir aktördü Salih Tozan. Her filminde, her izlediğimde hayranlığım, sevgim, saygım daha da artıyordu. Dostlarından anılarını yaşanmışlıkları dinlediğimde de karşıma muhteşem oyunculuğuyla bir güzel insan çıkıyordu. Ne yazık ki onu tiyatro sahnesinde izleyebilme olanağım olmadı fakat 2006 yılında Yeşilçam’ın fantastik yönetmenlerinden fantastik avantür filmlerin yaratıcı ustası Yılmaz Atadeniz’le birlikte asistan yönetmen olarak yer aldığım bir Salih Tozan Belgeseli yapma olanağı bulmuştum. Ayrıca o günlerde Yılmaz Atadeniz ustayla İzzet Günay belgeselinde senaryo yazarı, Sami Hazinses belgeselinde de danışman olarak birlikte çalışmıştık.

Salih Tozan benim için en çok “Üç Arkadaş”, “Kırık Çanaklar”, “Otobüs Yolcuları” demekti, en çok bu filmlerdeki muhteşem oyunculuğu ve canlandırdığı karakterlerle anımsarım. Her biri birer baş yapıt olan filmlerden1958 yapımı “Üç Arkadaş”ın Mösyö Artin Dartanyan’ı Salih Tozan 1950’de başladığı sinema serüveninin ilk önemli çıkışını yakalar. Memduh Ün’ün yönettiği, sonradan farklı versiyonları da çekilecek unutulmaz filmde Salih Tozan’ın rol arkadaşları Muhterem Nur (Gül/Gülperi), Fikret Hakan (Murat), Semih Sezerli’dir (Mıstık). Filmin 1971 yılında yine yönetmen Memduh Ün tarafından çekilen ikinci versiyonunda ise Hülya Koçyiğit, Kadir İnanır, Halit Akçatepe ve Müşfik Kenter rol almışlardır.

Filmlerin ‘hüzün yüzlü oyuncusu, sinema artistinden çok mahalle komşumuz gibi gördüğümüz Salih Tozan’ın hayat verdiği karakterleri de hayatın içinden, yaşayan ve yine mahallemizden insanlarmış gibi bizden, sıcacık insanlardı.

Salih Tozan’ın ikinci önemli çıkışını yine Memduh Ün’ün yönettiği1960 yapımı bir başyapıt olan unutulmaz film “Kırık Çanaklar”la ve canlandırdığı Deve Hüseyin lakaplı Dede rolüyle yapar. Filmin içli, dokunaklı hikayesinde Salih Tozan’ın muhteşem oyunculuğu filme büyük değer katarak “unutulmazlar” arasında olmasına katkı sağlıyor. Filmin diğer rollerinde Lale Oraloğlu, Turgut Özatay, Rüya Gümüşata, Mualla Kaynak ve Reha Yurdakul yer alır.

Salih Tozan dendiğinde anımsadığım, unutamadığım bir başka başyapıt film de senaryosunu Vedat Türkali’nin yazdığı, Ertem Göreç’in yönettiği 1961 yapımı “Otobüs Yolcuları”dır. Ayhan Işık ve Türkan Şoray’la birlikte başlıca rolleri paylaşan Salih Tozan, o yılların belediye otobüslerinin içinde olan biletçiyi, biletçi Salih’i kendine özgü mimikleri, karakteristik yüzü, ses tonu ve sıcak oyunculuğuyla iz bırakan filmin, iz bırakan oyuncularından olmuştu. Yine 1961 yapımı “Tatlı Bela”, “Avare Mustafa” da Salih Tozan filmografisinde önemli ve ayrı yeri olan filmlerdir; Salih Tozan’ın iz bırakan oyunculuğuyla da belleklerimizde yer etmişlerdir.

REŞAT NURİ GÜNTEKİN SALİH TOZAN’I KEŞFEDER

Tiyatro ve sinemanın unutulmaz ismi Salih Tozan, 1914 yılında Balıkesir'de üç kardeşin ilki, en büyüğü olarak dünyaya gelir. Babası kasap kalfası Halil İbrahim Efendi, annesi ev kadını Fatma hanımdır. Küçük kardeşleri Ahmet arkadaşlarıyla oyun oynarken kaza sonucu hayatını kaybedince evlat acısına dayanamayan baba Halil İbrahim Efendi’nin gözlerine perde iner. Babası gözleriyle birlikte işini de kaybedince Salih Tozan’ın yükü ve sorumluluğu artar, çocuk yaşta çalışmak zorunda kalır. Bir süre pastanede, sonra lokantada çalışan Salih Tozan, lokantada yaptığı taklitlerle ilgi çeker ve bir süre sonra da Balıkesir Halkevi’nin tiyatro koluna girer. O kadar azimli ve başarılıdır ki oynadığı piyeslerde halkevi başkanı ona maaş vermeye başlar. İlkokul öğretmeni olursa kendine bir gelecek kuracağını düşünerek eğitime başlar fakat okulu bitiremez. Çünkü o yıllarda orada milli eğitim müfettişi olan edebiyatımızın önemli ismi Reşat Nuri Güntekin de Salih Tozan’ı sahnede izlemiş ve çok beğenmiştir.

Eğitimci ve sosyolog İsmail Hakkı Baltacıoğlu’yla birlikte karar verip ailesinin de iznini alarak tiyatro oyuncusu olarak hayatını sürdürmesi için Ankara’ya gönderirler. Salih Kozan Ankara’da ilk kez Raşit Rıza Topluluğu’nda sahneye çıkar, ardından Çocuk Esirgeme Kurumu’nun kurduğu çocuk tiyatrosuna geçer. Avni Dilligil, Ercüment Behzat Lav gibi ustaların yönettiği bu tiyatroda ilk kez Avni Dilligil’in sahneye koyduğu Hintli yazar Tagor’un “Mektup” adlı piyesinde sahneye çıkar.

Daha sonra Muhlis Sabahattin Opereti’nde oynayarak adından söz ettirmeye başlayan Salih Tozan, İzmir’de belediyenin açtığı ve başına Avni Dilligil’i getirdiği tiyatroya davet edilen öncü sanatçılar arasında yer alır.

DEMOKRAT PARTİ’NİN KAPATTIĞI TİYATRO

İzmir Belediye Başkanı Reşat Leblebicioğlu’nun fuarda açtığı ve 1945-50 arasında faaliyet gösteren İzmir Belediyesi Şehir Tiyatrosu’nun sonradan adını, yüzünü tiyatro ve sinemada yakından tanıdığımız iz bırakan, Salih Tozan’ın da içinde olduğu unutulmaz bir kadrosu vardır… Muharrem Gürses, Muazzez Arçay, Hayri Esen, Nezahat Dilligil (Belkıs Dilligil), Feridun Çölgeçen, Aliye Rona, Zihni Rona bu unutulmaz kadronun içindedir.

1950 seçimlerinden sonra belediyeyi alan Demokrat Parti’nin ilk işlerinden biri de bu tiyatroyu kapatmak olur.

Salih Tozan bunun üzerine birçok oyuncu gibi İstanbul’a gider.

İnce kıvrak, keskin zekasıyla, siyah-beyaz filmlerde belli olmayan mavi gözleriyle, iğneleyici ironik esprileriyle, yaptığı kusursuz şiveli Arnavut, Rum, Egeli taklitleriyle, başrollerinde olduğu oyunlardaki abartısız doğal oyunuyla seyircisinden arkadaşlarına dek herkesi etkilemeyi başarır ve çok sevilir aktör olarak da insan olarak da.

- Haftaya devem edeceğiz.