"Çözerse Reis çözer" sistemi

“Memurlarımıza zamlar gelirken, emeklilerimize hiçbir şeyin gelmemesi olacak bir şey değil.”

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 21 Ağustos 2023 günü yaptığı bu açıklamadaki tarz, bir siyaset yapma yöntemi olarak ‘tek adam’ yönetimiyle başlamadı ama o sürecin ardından neredeyse bir rutine dönüştü.

Bu açıklamaların muhalefetle ya da halkın aklıyla dalga geçmek için yapıldığı sosyal medya ortamlarında sıkça zikredilse de mesele o kadar basit değil. Unutmamakta fayda var, ‘tek adam’ rejimi varlığını sadece zora borçlu olsaydı, onunla baş etmek daha kolay olabilirdi. Bu zor, kendisini kitleler üzerinde belirli ölçüde bir rızayı üretme başarısıyla da tahkim ediyor.

Enflasyon, zamlar, hayat pahalılığı ve halkın hayatını çekilmez hale getiren türlü gelişmeler karşısında Erdoğan’ın bu siyaset yönteminde iki yön dikkati çekiyor. Ya sorunun kaynağı dışsal güçlerle açıklanıyor ya da iktidarın dışına atılması imkansız bir mevzuysa da top ‘iş bilmez’ bürokratlara, iktidarın Erdoğan’ın altındaki kısmına atılıyor. Bakan ya da Merkez Bankası başkanlarını görevden alma kararlarında olduğu gibi: ‘Reis kangrene dönüşen soruna neşter attı’.

Son seçimlerden önce AKP’nin güçlü destek bulduğu ilçelerden Ümraniye’nin Gülsuyu bölgesinde bir kahvede AKP seçmenleriyle yaptığım sohbet sırasında birisi “Reis, AKP’den daha çok oy alır. Belirli nedenlerle seçmen AKP’yi cezalandırmak isteyebilir ama Reis durumunu korur.” demişti.

Peki sonuç ne olmuştu? AKP, 24 Haziran 2018 Milletvekili Seçimlerinde Ümraniye’de yüzde 48.1 oranında oy alırken, 14 Mayıs 2023 seçimlerinde yüzde 40.31 oranında oy alabildi. Yani AKP’li seçmenin yukarıda aktardığımız tahmini kendi ilçesinde tuttu. Yüzde 8 oranında bir oy kaybı az şey değil. Cumhurbaşkanlığı seçimleri açısından da tablo şuydu. 24 Haziran 2018 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Ümraniye’de yüzde 56.3 oranında oy alan Erdoğan, 28 Mayıs 2023 seçimlerinde yüzde 53.75 oranında oy aldı. Yani Erdoğan da oy kaybetti ama partisinin oyu Erdoğan’dan daha fazla düştü. Bu, fabrikalarda AKP’ye oy veren işçiler arasında da sıkça denk gelinen bir yaklaşımı ifade ediyor. Erdoğan partisinde daha önde bir yere konuluyor.

Bunu mümkün kılan lider kültü gündelik hayatta karşılaşılan çeşitli göstergelerle de destekleniyor. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Recep Tayyip Erdoğan Stadyumu, Recep Tayyip Erdoğan Caddesi, Recep Tayyip Erdoğan Kütüphanesi ve yurdun dört bir yanında Recep Tayyip Erdoğan parkları. Hatta Erdoğan ve partisinin en az oy aldığı kentlerin başında gelen Dersim’de bile Recep Tayyip Erdoğan Hatıra Ormanı var. Geçtiğimiz günlerde bulunduğum Dersim’de bir dostum ve meslektaşım tebessümlü bir ifadeyle sormuştu: Sağlığında bu kadar yere adı verilen başka biri var mıdır?

Lider kültü için her gün yeniden üretilmesi yetmez, korunması da gerekir. Cumhurbaşkanı Erdoğan’a “Allah benim ömrümden alsın sana versin” diyen ve “Ömrüm size annenizin ak sütü gibi helal olsun Cumhurbaşkanım” diye seslenen AKP üyesi Hacer Çınar, iktidar kanallarında “Cumhurbaşkanını gözyaşlarına boğdu” ifadeleriyle haber olmuştu. Çınar’ı daha sonra Hak-İş’e bağlı Öz Sağlık-İş Sendikası Bolu Şube Başkanı olarak, il sağlık müdürlüğü önünde şu sözleri söylerken gördük: “Biz sabırla beklerken, beslenme, barınma, ulaşım gibi temel ihtiyaçlarımız yüzde 200’e varan artış gösterdi. Herkesin yemek zorunda olduğu domatesin, biberin yüzünü göremez olduk. Tüm bunlar olurken biz ekonomik krizle uğraşan devletimizin yanında olup sabretmeye devam ettik. Ama bitti. Sabrımız bitti. Öfkemiz büyüdü.” Hemen ardından, 26 Temmuz 2023 günü, AKP İl başkanlığı tarafından Çınar’ın istifasının istendiği haberi gündem oldu.

Muhalefetten gelen eleştiriler, ‘Çözerse Reis çözer’ formülü açısından o kadar dert değildir ama içeriden itaat sorunu ortaya çıkarsa bu formül giderek çalışamaz hale gelir. Bu gerçeklik muhalefete de çok önemli bir şey söylüyor: Yenilenme sadece içe dönük bir muhasebeyle mümkün olamaz, Marks’ın düşüncesindeki temel kavramların başında gelen hareketin içinde gerçek karşılığını bulabilir. Canlı hareketin dışında durarak sahici bir değişim yaratılamaz.