100. yılında cumhuriyet

İki gün sonra, 29 Ekim 1923’te ilan edilen cumhuriyet 100 yaşında olacak. Cumhuriyetin bugün ne durumda olduğu tek cümlede özetlenmek istense, kurulacak cümle herhalde devletin cumhuriyetin 100. yılını kutlamak istemediği olacaktır. Yani 100 yılda gelinen nokta cumhuriyet olmasını kutlayamayan bir cumhuriyet gerçeğidir! CHP’li belediyelerin, bazı sivil toplum kuruluşlarının kutlama yapması bu gerçeği değiştirmemektedir. Bu nedenle cumhuriyet, demokrasi, laiklik, Atatürkçülük vb. konuların bugün en fazla tartışılan sorunlar olmasına hiç şaşmamak gerekiyor. Güncel tartışmalara bakılınca kimine göre bu cumhuriyet “demokrasi ile taçlanmayı” beklemektedir, kimine göre ise “reklam arasıdır.”

Cumhuriyet tarihsel olarak kuşkusuz yarı-teokratik bir düzenden modern bir devlete doğru atılan ilerici bir adımdır. Ama bu adımı atan burjuvazinin zayıflığı ve bundan kaynaklanan korkusu, toplumu modern bir toplum olmaya doğru değiştirecek, örneğin toprak reformu gibi köklü reformların, Kürt sorununun eşitlikçi bir temelde çözülmesi gibi demokrasi sorunlarının çözülmesini engellemiş, üsten yapılan reformlar da toplumsal tabanı yeterli güçte ve genişlikte kucaklayamamıştır. Cumhuriyeti kuranların işçi ve emekçi halktan duydukları korku, onları adım adım gerici kesimlerle ittifakı sağlamlaştırmaya götürmüştür. Buna rağmen uygulanmasında sorunlar olan laikliğin, modern hukukun benimsenmesi vb. önemli adımlardır.

Toplumsal tabanın yapılacak köklü ekonomik ve sosyal reformlarla dönüştürülüp, ilerletilememesi, yasaklanmalarına rağmen dini yapıların alttan alta örgütlenmelerini, tek parti döneminde CHP içinde bir kanat olarak bulunan, sonra da DP olarak örgütlenen kesimlerden politik destek görmelerini engelleyememiştir. Bugün de bu dini gericilik en büyük desteği ve korumayı devleti ele geçirmiş, dini politik amaçları için kullanan tek adam iktidarından almaktadır. Laiklik tartışmalarının bu kadar sert ve güncel olmasının geri planında bu toplumsal ve siyasal gerçeklik bulunmaktadır. Tarikatların bugün üstte holdingler gibi örgütlenmiş olmalarının, altta ise neredeyse feodal bağımlılık ilişkilerine sahip olmalarının temeli de buradadır.

Diğer taraftan cumhuriyeti kuran ticaret, tüccar ve eşraf temelli zayıf burjuvazi süreç içerisinde gelişmiş, dış bağlarını kurmuş, bağımlılık ilişkileri içinde olsa da tekelleşmiştir. Bu şöyle de ifade edilebilir; kuruluş döneminin burjuvazisi doğal gelişimi içerisinde büyümüş ve tekelleşmiş, kapitalist evrimleşme kendi seyri içinde sonucuna varmıştır. Bu aynı zamanda şu anlama gelmektedir; bu burjuvaziden kuruluş döneminin zayıfta olsa anti-emperyalizmi, milliliği, kendi içinde yeterlilik araması vb. beklenemez. Bu burjuvazi artık Mustafa Kemal’in “yurtta sulh, cihanda sulh” ilkesinin dar kalıplarını kabullenecek bir burjuvazi değildir. Bu burjuvazi dış maceralara hevesli, yayılmacılık ve emperyal eğilimleri olan bir burjuvazidir. Ama sorunu ve bu gerici heveslerinin sınırı şu ki kendisi de dışa bağımlı, bağımlı olduklarının müsaade edecekleri kadar manevra imkanına sahip, emperyalist büyük güçler arasındaki çelişki ve çatlakların imkan tanıdığı kadar bir hareket alanına mahkum oluşudur.

Bu cumhuriyet geçmişine duyulacak özlemle “kazanımların korunacağı”, cumhuriyeti kemiren ve onu boş bir kabuğa çeviren güçlerden kurtarılarak yeniden ayakları üzerine dikilebilecek bir cumhuriyet değildir. Cumhuriyet ancak köklü bir altüst oluştan sonra yeni bir içerikle, başta tekelci burjuvazi olmak üzere, sömürücü egemen sınıflar tasfiye edilerek, işçi ve emekçi halkın egemen olacağı bir cumhuriyet olarak yeniden kurulabilir. Kuşkusuz buraya giden yol güncel demokrasi, laiklik, bağımsızlık, halkların eşitliği vb. mücadelelerinden geçmektedir. Eski cumhuriyet 100 yıl önce bir ulusal kurtuluş savaşı sonrasında kurulmuş, gelişmiş, kendi iç çelişkileri ile çürümüş ve kokmaya başlamıştır. Yeni bir cumhuriyet ise işçi ve emekçi halkın eskiyi gömen, yeni bir devlet ve yaşam kuracak devrimiyle kurulacaktır.