Jeyan Mahfi Ayral Tözüm: Yeşilçam yıldızlarına ses veren o ses sustu (2)

Tanıyanların, birlikte çalışanların “Çok disiplinliydi, incelikli, saygılı ve nazik biriydi” dediği, Jeyan Mahfi Ayral Tözüm tiyatro yaşamıyla ilgili şunları söyler: “Büyük ustalarla oynadığım için kendimi çok mutlu hissediyorum. Arkadaşlarım bilir, oyuna da provaya da en erken ben giderdim. İşimi doğru, dikkatli ve iyi yapmaya çalışırdım. 39 derece ateş ve kısık sesle, zorlanarak oynadığımı anımsarım, oyunu aksatmamak için.”

Tiyatro sahnesinde izleme olanağı bulamadığım Jeyan Hanım’ı Orhan Arıburnu, Sami Ayanoğlu ve Cahide Sonku’nun birlikte yönettikleri Zeki Müren’in ilk, Jeyan Hanım’ın son filmi olan 1953 yapımı “Beklenen Şarkı”da Zeki Müren, Cahide Sonku, Sami Ayanoğlu, Bedia Muvahhit, Talat Artemel, Hadi Hün, Muhip Arcıman, Abdurrahman Palay gibi önemli isimlerin arasında oynadığı Türkan rolünde izlemiştim.

Filmde yer alma sürecini şöyle anlatır Jeyan Hanım: “Cahide Hanım bir gün, ‘Zeki ile filme başlıyoruz. Kızı sen oynar mısın?” diye sordu. Kabul ettim. ‘Beklenen Şarkı’, Zeki’nin ilk, benim son filmim oldu, dediğim gibi, daha önce de film çalışmaları yapmıştım. ‘Allah’ın Cenneti’, ‘Gençlik Günahı’, ‘Efsuncu Baba’, ‘Seven Ne Yapmaz?’ gibi. Evet, sinemaya devam edebilirdim, teklifler geliyordu birbiri peşi sıra ancak bir yanda tiyatro, ayrıca evlenmek üzereydim. Dahası, İstanbul dışı çekimlere bu yüzden gitmem imkansızdı. ‘Beklenen Şarkı’ gerçek anlamda bir hadise olmuştu. Hani, kapılar, çerçeveler kırıldı denir ya. Lale Sinemasının izdihamdan kapıları parçalanmıştı. Gişe rekorları altüst olmuş, film haftalarca gösterimde kalmıştı.”(*)

Seslendirme öylesine önemlidir ki oyuncu için Yılmaz Güney’i Cüneyt Arkın’ı ve birçok jönü seslendiren Abdurrahman Palay’a Yılmaz Güney; “Ben senle varım, sen varsan ben varım” der. Bir başka örnek unutulmaz muhteşem sesi ve üslubuyla, eklediği yeni sözcüklerle Öztürk Serengil’i yeniden yaratan Mücap Ofluoğlu’dur. Mücap Ofluoğlu olmasa Öztürk Serengil olmayabilir, bu kadar sevilmeyebilirdi.

TİYATRO SAHNESİNDEN DUBLAJ STÜDYOSUNA

Jeyan Ayral Tözüm’ün sahneye çıktığı sinemada da Mısır filmleri furyasının olduğu 1930’lu yıllar, babası Necdet Mahfi Ayral kızı Jeyan’ı 10 yaşında seslendirme yapması için eski Bursa Sokak’taki (Ahududu Sokak) Marmara Stüdyosuna götürür. “Aşkın Gözyaşları” filminde küçük bir çocuğu konuşarak ilk seslendirmesini yapar. Mikrofona boyu yetmiyordur henüz, bir iskemlenin üzerine çıkarırlar, öyle konuşur.  Boyu uzadıkça iskemle konmaz, küçük çocukları, genç kızları seslendirerek sürer dublaj yolculuğu.(**)

Yerli filmler dönemi başladığında yıldızların sesi olarak var olur yıllarda ve o yıldızları daha da sevmemizi sağlar. Fatma Girik’i seslendirdiği bir filmde Fatma Girik ödül alır, Jeyan Hanım ödül törenine katılan Yapımcı Nevzat Pesen’e “Oyuncu ödül aldı ama sesi benim” der. “Film oynarken bir an sesi kapatın, bakalım aynı tesiri sağlayacak mı? Bu nedenle, kazanılan o Altın Portakal’ın yarısı da benimdir, bana aittir” diye düşünür Jeyan Hanım.

Türkan Şoray’ı seslendirdiği, “Ağlayan Melek” filminde de hem Türkan Şoray’ı hem de Oya Peri’yi seslendirir aynı anda. Oyuncuların yan yana, karşılıklı oynadığı sahnelerde de hem Türkan Şoray’ı hem de Rum şivesiyle Tasula’yı canlandıran, Oya Peri’yi konuşur Jeyan Ayral Tözüm.

YILDIZLARIN SESİ JEYAN AYRAL TÖZÜM

Eski Türk filmlerindeki kadın seslerinin büyük çoğunluğu onundur. Belgin Doruk, Türkan Şoray, Filiz Akın, Fatma Girik, Hülya Koçyiğit, Semra Sar, Emel Sayın, Esen Püsküllü, Müjde Ar, Hale Soygazi, Gülşen Bubikoğlu, Neşe Karaböcek, Mine Mutlu, Necla Nazır, Ahu Tuğba, Belkıs Akkale, Gülden Karaböcek, Serpil Çakmaklı, Hülya Avşar ve Harika Avcı’nın da aralarında olduğu çok sayıda oyuncuyu birçok filmde seslendirdi.

Rauf Tözüm’le evlendikten sonra sinemayı bırakma kararı alan, tiyatro oyunculuğunu sürdüren Jeyan Hanım 1964-65’te “Çalıkuşu” oyununun unutulmaz oyuncusu olur. 1978 yılında tiyatro sahnelerini de bırakır ama dublaj hep devam eder. Üç yıl radyoda reklam spikerliği de yapan sanatçı son yıllarda TV dizilerinde oyuncu olarak yer alır. Emekliliğine kadar İstanbul Şehir Tiyatrolarında görev yapan Jeyan Hanım “Deli Saraylı”, “Bir Komiser Geldi”, “Kadınlar”, “Çalıkuşu”, “Ana” ve “Kış Masalı” dahil çok sayıda oyunda rol alır, 1982 yılına kadar sahneye çıkar.

Türk Tiyatrosu dergisinin şubat 1955 tarihli 284. sayısında Jeyan Ayral için şunlar yazılır: “Çalışkandır, öyle ki çalışkanlığı insana saygı telkin eder. Tıpkı derin akan nehirler gibidir Jeyan. Alayişten (gösteriş), farfaralıktan hiç hoşlanmaz, sükun içinde geniş adımlarla ilerler. Bu gidişle başarıdan başarıya ulaşacak kızımız. Ona, büyük ümitlerle bağlıyız. Amatörlük devrini Çocuk Tiyatrosu temsillerinde tamamladı. Tatlı sesiyle, dansıyla, oyunuyla uzun yıllar çocuk temsillerinde birçok başarı sağladı. Büyük piyeslerde ona rol verirken kimse küçük bir tereddüt, bir endişe duymadı. ‘Şafakta Gelen kadın’, ‘Vahşi Kız’, ‘Cakomina Kendine Gel’, ‘Eski Şarkı’, ‘Tehlikeli Dönemeç’ ve ‘Lilyom’da hatırı sayılır roller oynadı. O şimdi Altıncı Kat piyesinin en mühim bir genç kız rolünde harikulade bir başarı ile oynuyor: Topladığı alkışlar bir zaferin hakkıdır.”

Jeyan Ayral Tözüm yazıda da söz edilen bağlanan ümitleri, beklentileri boşa çıkarmadı sanat yaşamı boyunca. Tiyatrodan erken koptuğu için üzgündür ve onu da şöyle dile getirir: “Ama büyük bir söz söylemişim; ‘80 yaşıma da gelsem tiyatroyu bırakmam’ derdim. Fakat eşim Ses Mühendisi Rauf Tözüm’ü trafik kazasında kaybettikten sonra geçirdiğim bunalım beni tiyatrodan ayrılmaya mecbur etti. Şimdi üzgünüm! Ne çare yaşam koşulları bunu gerekli kıldı.” Jeyan Hanım ikinci kez emekliliğiyle tiyatro sahnesinden uzak kalır.

Kartal Tibet’in yönettiği “Bizim Aile” (1995) dizisiyle dizi filmlerde oynamaya başlar. “Gurbetçiler” (1996), “Dadı” (2000), “Tatlı Hayat” (2001), “Ekmek Teknesi” (2002), “Sahra” (2004) ve “Yaprak Dökümü” (2007) gibi dizilerde oynar.

(*) Pınar Çekirge, Yıllardan Yıllara Geçen O Ses: “Jeyan Mahfi Ayral”. Tiyatro dergisi, 23 Şubat 2021

(**) Sadri Alışık Show 1993/Dublaj Sanatçıları, KANA L 6