Open AI fikri mülkiyete karşı

Midjourney’in yeni sürümünün (v6) 21 aralıkta kullanıma açılmasından kısa bir süre sonra bu yeni sürümün Hollywood’un büyük stüdyolarına ait filmlerinden sahneleri birebir kopyaya yakın bir şekilde üretebildiği kullanıcılar tarafından ortaya çıkartılmıştı. Söz konusu görseller, Midjourney’in v6 sürümünün eğitiminde yüzlerce filmin hak sahiplerinden izin alınmadan kullanıldığını tartışmaya yer bırakmayacak şekilde ortaya koyuyordu. Meselenin ortaya çıkmasının ardından Midjourney ekibi telif hakları ihlali oluşturan bu görsellerin üretimini her biri için tek tek tedbirler alarak engellemeye başladı. Ancak bu engelleme faaliyeti ne modelin geliştirilme aşamasına dair telif tartışmasını ortadan kaldırıyordu ne de telif haklarını ihlal eden görsellerin oluşturulabilmesini tümüyle engelleyebiliyordu.

New York Times’ın benzer gerekçelerle ChatGPT’nin sahibi OpenAI ve ortağı Microsoft’a açtığı dava tam da bu esnada geldi. New York Time hukuk ekibi, ChatGPT’nin New York Times makalelerini neredeyse kelimesi kelimesine kopyaladığını ortaya koyarak zararlarının tazmin edilmesini ve telif haklarını ihlal eden dil modelinin imha edilmesini talep ediyordu. Open AI, 8 Ocak’ta resmi blogunda yaptığı açıklamada geniş dil modellerinin eğitimi için telifli içeriklerin izinsiz kullanımının “adil kullanım” kapsamında olduğunu, isteyen kuruluşun kendi içeriklerinin kullanımını kolayca engelleyebileceğini, metinlerin kelimesi kelimesine kopyalanmasının sitemde nadir görülen bir hata olduğunu ve New York Times’ın komutları maniple ederek bu hatayı kasti olarak ortaya çıkarttığını iddia ediyor.

Open AI’ın en önemli tezi geniş dil modellerinin eğitiminde telifli içeriklerin kullanımının “adil kullanım” olduğu iddiası. Köklerini ABD telif yasalarından alan adil kullanım doktrini eleştiri, yorumlama, habercilik, mizah, araştırma ve eğitim gibi çeşitli gerekçelerle telifli içeriklerin belirli şartlar altında izne ihtiyaç duymadan kullanılabilmesini ifade ediyor. Bir kullanımın adil kullanım olup olmadığına

• Kullanımın ticari mi yoksa gayriticari mi olduğu
• Orijinal eserin niteliği
• Kullanılan kısmın eserin tümü mü yoksa kısmi parçaları mı olduğu
• Orijinal eserin mali değerine bir etkide bulunup bulunmadığı

gibi kriterlere bakarak karar veriliyor. Open AI’ın geniş dil modellerini geliştiren kısmı “adil kullanım” iddiasını savunmak zorunda kalınacağı öngörülerek kâr amacı gütmeyen kuruluş statüsü ile oluşturulmuş. Ancak Open AI’ın bu kolunun kâr amacı gütmeyen kuruluş statüsü de her an değişebilir. ABD’deki tüketici hakları örgütlerinden Public Citizen, Sam Altman’ın görevden alınması ve yeniden göreve getirilmesi olgusuna da işaret ederek OpenAI’ın kâr amacı gütmeyen kolunun kâr amacı güden iştirakinin kontrolü altında hareket ediyor olabileceği iddiası ile Open AI’ın kayıtlı olduğu Kaliforniya eyaletine “Open AI’ın kâr amacı gütmeyen kuruluş statüsünün yeniden değerlendirilmesi” talebi ile çağrıda bulundu. Eğer Başsavcılık bu süreci başlatarak Open AI’ın kâr amacı gütmeyen kolunun kâr amacı güttüğüne karar verirse Kaliforniya yasalarına göre Open AI’ın kâr amacı gütmeyen kolunun feshedilerek varlıklarının elden çıkartılması ve gelirin hayır amaçlı olarak kullanılması gerekecek.

Bir yandan olaylar böyle gelişirken Open AI da boş durmuyor. Şirket, İngiltere’de Lordlar Kamarasına yaptığı başvuruda “Telifli eserlere eğitim amaçlı erişimleri olmadan ChatGPT gibi gelişkin modellerin var olmasının mümkün olmayacağını” belirterek geniş dil modelleri eğitimi için telif istisnası talebinde bulundu. Farklı alanlardan tekelleri ve büyük şirketleri karşı karşıya getiren bu tartışmadan çok fazla çıkış yolu görünmüyor. Ya geniş dil modelleri telif tekelleri ile bir şekilde anlaşmaya varacak ya da geniş dil modelleri bugünkü şekilleri ile var olamayacak.

Bu kavga daha önce Mickey Fare Yasası’nda vb. olduğu gibi lehine fikri mülkiyet yasası değiştirilenlerle başka bir alandan gelip karşılığını diğer devlere ödemeden yüksek kârlar elde edenler arasında. Fikri mülkiyetin güncel biçimleri insanlığın bilim, teknoloji ve kültür alanlarındaki gelişiminin önündeki önemli engellerden biri. Dolayısıyla fikri mülkiyetin insanlığın genel çıkarları lehine tasfiyesini savunmak gerek. Ancak bu savununun bir avuç devin sanatçıların fikri haklarını kendi amaçları için yağmalamasını da savunmayı gerektirmediğinin de ayırdında olmak önemli.