Sülfürik asit

Bu hafta köşeyi bir işçi arkadaşımızın fabrika yaşadığı bir sorun üzerinden sorduğu soruya ayırdık. Ayrıca metal, deri, tekstil, enerji ve demir-çelik sektöründe çalışan birçok işçi arkadaşlarımıza faydalı olabilir.

“Merhaba tel fabrikasında çalışıyorum. Üretimde sülfürik asit kullanılıyor. Teli sülfürik asitten geçiriyorlar temizlenmesi için. Biz de sülfürik asidi 10-15 kilo kova ile yaklaşık 20 metre taşıyoruz, makinenin birazı su birazı asit olan havuzuna boşaltıyoruz. Önlem olarak koruyucu baret önlük ve plastik çizme kullanıyoruz. Bildiğim kadarıyla asidin dumanı zararlı, fabrika içinde asit dumanını çekecek bir sistem de yok. Aynı şekilde kimyasal temizleme alanı var, orada da hidroklorik asit var. Orada da havalandırma veya hidroklorik asidi solumayı engelleyen önlem yok. İş güvenliği uzmanı “Ölçümler yapıldı, hastalık oluşturacak risk yok” dedi. Asidi kova ile taşımaya da “Yapacak bir şey yok” dedi. Sizce burada iş güvenliği var mı, ileride bizde sağlık sorunları olur mu? Kolay gelsin.”

Bu soru aslında birkaç soruyu içinde barındırıyor. Soruyu cevaplarken tehlikeli kimyasalların, depolanmasını, taşınmasını (elleçleme), bertarafını, kullanılmasını konuşmakta fayda var.

SUDAN UZAK TUTULMALI

Sülfürik asit; kokusuz, renksiz, suda çözülebilen bir asittir. Solunması ya da yutulması halinde konsantrasyona bağlı olarak ölümcül olabilir. Solunması halinde yanma, boğazda ağrı ve öksürmeye sebep olur. Aerosol halinde solunması akciğer ödemine neden olabilir. Aşındırıcı özelliği cilde temasta yanık ve yaralara yol açabilir. Göz ile teması ciddi yanıklara ve kalıcı göz hasarına sebep olabilir.

Bu denli işçi sağlığına ve doğaya zarar veren bir maddenin her aşamada kontrol edilmesi ve güvenlik önlemlerinin alınması gerekiyor. Isı ve direkt güneş ışığından uzak bir yerde, ateşleme kaynaklarından uzak tutulmalı. Yalnızca orijinal ambalajında, serin iyi havalandırmalı bir yerde saklanmalı. Kuvvetli asitler kuvvetli bazlardan uzak konumda depolanmalıdır. Sülfürik asitle çalışırken, kullanılan diğer kimyasallardan ve sudan korunmak gerekiyor. Üzerine su dökülme durumunda sülfürik asidin patlama olasılığı var.

TEHLİKE KAYNAĞINDAN BERTARAF EDİLMELİ

1- 20 metre gibi bir mesafede sülfürik asidi kovada taşımak; taşıma sırasında soluma, cilde sıçrama gibi riskler barındırdığından çok tehlikeli. Dozajlama sistemi yapılması gerekiyor. Sıvı formda da bu malzemeyi basmak için dozajlama yöntemi kullanılarak da tehlike kaynağından bertaraf edilmeli.

2- Baret, önlük ve plastik kullanımı kişisel koruyucu donanım olarak yeterli değil. Çözelti hazırlandığında ortamda buhar çıkar, o yüzden buhara karşı tam korumalı uygun bir maske kullanmak gerekiyor. Gözleri korumak için gözlük takılmalı. Aside dayanıklı eldiven kullanmak gerekiyor. Tulumun da asit ve türevine karşı dayanıklı olması gerekiyor. Önlük kullanılırsa önlüğü eritip cilde zararı olur, yaralanmaya sebep olur.

3- Havalandırma sistemlerinin çalışma ortamının hacmine ve salınım olma olasılığı olan buhara göre kesinlikle olması gerekiyor. Küçük çaplı bir çalışma olsaydı çeker ocak da yeterli  olabilirdi ama güçlü bir aspiratör gerekli.

4- Şöyle bir sistem olabilir, PID (Endüstriyel kontrol sistemlerinde yaygın olarak kullanılan bir geri besleme denetleyicisi) sistemiyle tanka ilk olarak belirli oranda su gelir, sistem durup katı formda pompa sistemiyle aynı hatta asit gelir, hesaplamasını kimya mühendisi yapabilir. Daha sonra belirlenen yere kadar su doldurma işlemi devam eder. Taşmaya karşı da şamandıra sistemi ve taşma havuzu olur. Tankın içerisinde karıştırma sistemi de olursa işçiye hiç bir şekilde yaklaşmamış olur.

BERTARAFI

1- Bertarafı da resmi düzenlemelere uygun onaylı toplayıcı tarafından yapılmalıdır. Kesinlikle kanalizasyon veya şehir sularına karışmamalıdır.

2- Herhangi bir dökülmeye karşı spesifik bir tehlikeli madde ile çalışma, iş güvenliği, ilk yardım ve çevre eğitimi verilmesi gerekiyor. Dökülen bölgeye su dökülürse tehlikeli olur. Baz yapılı çözeltilerle müdahale etmek gerekiyor.

SÜLFÜRİK ASİT YANIĞINA SU İLE İLKYARDIM

Basına yansıdığı kadarıyla birkaç iş kazası haberlerine bakarsak 2021’de yerel basında yer alan bir haberde “Bursa’nın İnegöl ilçesinde faaliyet gösteren fabrikada meydana gelen olayda, üzerine sülfürik asit dökülen işçi ağır yaralandı. Üzerine su dökerek müdahale edilen genç, üzerindeki asidin ters tepkime yapması sonucu ağır yaralandı. Sülfürik asit su ile tepkimeye girdi ve Berkan A’nın sırtı daha fazla yanarak zarar gördü” deniyor.

Bir başka haber de 2022 yılından: “Mardin’in Mazıdağı ilçesinde bulunan ve Cengiz Holdinge bağlı Eti Bakır Tesislerinde geçtiğimiz hafta iş kazası meydana geldiği öğrenildi. 17 Eylül 2022’de yaşanan ve kamuoyundan gizlenen olayda ayağına sülfürik asit dökülen Feridun T. isimli işçi yaralandı.”

SADECE SİYANÜR DEĞİL

Kanada merkezli Anagold Madencilik’in Erzincan İliç’teki Çöpler Altın Madeninde yığın liç maden alanının çökmesi sonucu siyanürlü toprak altında kalan dokuz işçi için başlatılan arama çalışmaları sona ererken, sahaya gelen 26 ton 340 kilo sülfürik asidin taşınma sırasında 340 kilo kadarının çeşmeye yakın bir caddeye döküldüğü ortaya çıkmıştı.

KAĞIT ÜSTÜNDE İSG KURULLARI

“50 ve daha fazla işçinin çalıştığı iş yerlerinde kurulması zorunlu olan bu kurullar işliyor mu işlemiyor mu” diye bir denetim yapılsa, denetçiye herhalde her iş yerinde, kağıt üstünde bir kurulun olduğu ve bazı kararlar aldığı söylenecektir. Ama işçilere sorsanız, çok büyük bir çoğunluğunun vereceği yanıt, “Ne kurulu, benim haberim yok” olacaktır. Oysa, piyasacılığına ve yasak savmacılığına rağmen İş Sağlığı ve İş Güvenliği Yönetmeliği bu kurullara; “İş yerinin niteliğine uygun bir iş sağlığı ve güvenliği iç yönerge taslağı hazırlamak ve yönergenin uygulanmasını izlemek, izleme sonuçlarını rapor haline getirip alınması gereken tedbirleri belirlemek ve kurul gündemine almak”tan, “Kurulla ilgili konularda işçileri eğitme”ye kadar görevler de yüklüyor.

Mevzuata göre çalışan temsilcisi; iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalara katılma, çalışmaları izleme, tehlike kaynağının yok edilmesi veya tehlikeden kaynaklanan riskin azaltılması için tedbir alınmasını isteme, tekliflerde bulunma ve benzeri konularda çalışanları temsil etmeye yetkili. Temsilcinin yetkileri katılma, izleme, isteme ve teklif etme ile sınırlandırılmış, uygulama ve denetleme, yaptırım gibi araçlarla sonuçlarının yönünü etkileme olanağından yoksun bırakılmış durumda.