Savaş, enerji tekelleri ve rekor kârlar

Geçen hafta bu köşede Ukrayna savaşının Batılı emperyalist ülkelerin silah tekellerine nasıl yaradığına, borsadaki hisse senetlerinin nasıl sıçramalı olarak değer kazandığına yer vermiştik. Benzer bir tablo enerji tekelleri için de geçerli. Çünkü savaştan önce Avrupa’nın en önemli doğal gaz ve tedarikçisi Rusya idi. Yaptırım kararlarıyla birlikte Rus enerji tekelleri Avrupa pazarını büyük oranda terk etmek zorunda kaldı. Şu anda Avrupa’da sadece birkaç ülkeye doğrudan Rusya’dan doğal gaz ve petrol akışı sürüyor. Bazı ülkeler de Hindistan üzerinden Rus petrolünü almaya devam ediyor.

Enerji ihtiyacı bakımından dünyanın en önemli pazarlarından biri olan Avrupa’dan Rusya’nın enerji tekellerinin savaş nedeniyle çıkarılması en çok rakiplerinin işine yaradı. Bu nedenle yılın başında yayımlanan ilk en büyük enerji tekeli sıralamasında Rus tekeller Gazprom ve Rosneft yer almadı. Ukrayna savaşı nedeniyle Avrupa pazarı tamamı ABD, İngiliz ve Fransız enerji tekellerine kaldı. Dolayısıyla Ukrayna savaşı enerji pazarında bir el değiştirmeye yol açtı. Pazarın yeni sahipleri savaşın keyfini sürüp, rekor kârlar elde ediyorlar.

Bir numarada “Suudi Aramco” ve beşinci sırada “PetroChina”yı saymazsak ilk yedi büyük petrol ve doğal gaz tekeli ABD, İngiltere ve Fransa’ya ait. Konuyla ilgili Londra merkezli “Global Witness” adlı kurum tarafından 19 Şubat’ta yayımlanan raporda, savaştan en fazla kazanan ve ilk yedi arasında yer alan petrol ve doğal gaz tekelleri şu şekilde sıralandı: Shell, BP, Chevron, ExxonMobil ve TotalEnergies.

Shell ve BP İngiltere’ye, Chevron ve ExxonMobil ABD’ye, TotalEnergies de Fransa’ya ait. Bu beş tekelin büyük kârları 2022’nin ikinci çeyreğiyle 2023’ün ilk çeyreği arasında yaptığı raporda net olarak görülüyor.

Aynı rapora göre bu beş büyük enerji tekeli Ukrayna savaşının başlamasından bu yana toplam 281 milyar dolar kâr elde etmiş. Koronavirüs döneminde artan enerji tüketimine bir de Ukrayna savaşı eklenince, ortam mevcut tekelleri için adeta cennete dönüşmüş. “Global Witness”in hesaplamalarına göre sadece İngiliz tekelleri Shell ve BP 75 milyar dolar kâr yapmış ve bu para 17 ay boyunca ülkede tüketilen elektriğin faturasını karşılamaya yetiyor.

Yeni pazarın iştahı kabartmasının etkisiyle Shell, daha önce çevre hareketinin de baskısıyla aldığı petrol üretimini azaltma kararını geri aldığı gibi, yeşil enerji üretimi bölümünde çalıştırdığı 200 kişiyi de işten attı. Pek çok ülkede doğaya büyük zararlar veren, küresel ısınmaya neden olan şirketlerin başında gelen Shell bu nedenle uzun yıllardır Avrupa ülkelerindeki çevre hareketinin hedefinde.

Kısa sürede toplam 135 milyar dolar gibi rekor bir kâr elde eden iki ABD tekeli ise bu süreçte sağladıkları gelir sayesinde rakip petrol şirketlerini yuttular. Chevron 53 milyar dolara Hess Corporation’u, ExxonMobil de 60 milyar dolara Pioneer’i satın aldı. TotalEnergies de aynı dönemde 15 milyar dolar kâr elde etti.

Beş büyük enerji tekelinin bu denli yüksek kârlar elde etmesinde elbette Avrupa’nın en büyük ekonomisine sahip Almanya’nın enerji tedariğinde Rusya’dan bağımsız hale gelmesinin de payı büyük. Almanya, Ukrayna savaşından önce ihtiyaç duyduğu doğal gazın yüzde 55’ini, petrolün de yaklaşık yüzde 40’ını Rusya’dan alıyordu. Doğal gaz akışı asıl olarak Baltık Denizi altından Almanya-Rusya bağlantısını doğrudan sağlayan Kuzey Akımı I ve II üzerinden yapılıyordu. Her iki hatta savaş başladıktan sonra sabotaj düzenlendi. Almanya’nın Rusya seçeneği ortadan kalkınca devreye diğer uluslararası enerji tekelleri girerek, daha önce ucuza satın aldıkları doğal gaz ve petrolü mislisiyle Almanya’ya sattılar. Rekor fiyat artışları bu süreçte en fazla emekçileri etkiledi. Hükümetin geçici sübvansiyonları da yükselişin önüne geçemedi. Aynı dönemde Alman enerji tekelleri de rekor kârlar elde ettiler. RWE tekeli 2023’ün ilk çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine göre net kârını 263 milyon avrodan 1.67 milyar avroya çıkardı.

Beş tekellerin borsadaki hisseleri de doğal olarak yükselişe geçti ve bu sayede ek gelir elde ettiler. Rapora göre bu beş enerji tekeli Ukrayna’nın işgalinden bu yana hissedarlarına toplamda 111 milyar dolar ödedi. Böylece savaş, silah tekellerinde olduğu gibi enerji tekellerinin borsadaki değerini de artırdı.

Geçen hafta yayımladığımız silah tekellerinin kârları da göz önünde bulundurulduğunda Ukrayna savaşından en fazla kazanan ABD ve İngiliz tekellerinin olduğu anlaşılıyor. Her iki ülkenin savaşta ısrar etmesinin maddi bir temeli var. Alman ve Fransız tekelleri de savaşı aynı düzeyde olmasa da fırsata çevirdiler.

Elde edilen yeni pazar ve sağlanan rekor kârlar aslında Batılı emperyalist ülkelerin neden Ukrayna savaşının devamından yana olduklarını da özetliyor. Her savaşın belli sermaye gruplarına büyük getirileri var ve bunlar da elindeki bütün imkanları savaşın uzaması için kullanıyorlar. Ulaştıkları pervasız boyut, Hıristiyanlığın Temsilcisi Papa Fransiskus’u bile linç etmeye kadar vardı. Normal koşullarda Papa’nın elini-eteğini öpmek için sıraya girenler, şimdi savaşın bitmesi için yaptığı barış çağrısını çok görerek, Papa’dan diz çökmesini istiyorlar.

Savaştan ekonomik ve siyasi açıdan beslenenlerin insanlıkla, hümanizmle, barışla ilgisinin olmadığı bir kez daha görüldü. Ukrayna’da ölen her bir insan onlar için borsada hisselerin değer kazanmasından başka bir anlam ifade etmiyor.

Kapitalist tekellere, onların borazanı siyasetçilere inat daha fazla barış çağrısı yapmanın tam zamanı. Önümüzdeki Paskalya buna vesile olsun.